Λευτέρης Βογιατζής: Ο ηθοποιός, ο σκηνοθέτης, ο άνθρωπος. Μέσα από τον συλλογικό και συλλεκτικό τόμο «Ο σκηνοθέτης, ο ηθοποιός Λευτέρης Βογιατζής. Μελέτες και μαρτυρίες για το έργο του» σε επιμέλεια της Άννας Ταμπάκη, ομότιμης καθηγήτριας του Τμήματος Θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Αλεξίας Αλτουβά, επίκουρης καθηγήτριας του ιδίου τμήματος, που κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική, σκιαγραφείται η ζωή και το έργο του σπουδαίου καλλιτέχνη, που καθόρισε ολόκληρες γενιές.

Ο αφιερωματικός τόμος για τον κορυφαίο Έλληνα καλλιτέχνη περιλαμβάνει 43 συμβολές και μαρτυρίες από σημαντικούς καλλιτέχνες του θεάτρου (σκηνοθέτες, ηθοποιοί, μουσικοί, σκηνογράφοι, μεταφραστές) που συμπορεύτηκαν με τον Λευτέρη Βογιατζή, ή επηρεάστηκαν από την τέχνη του, αλλά και επιστημονικές προσεγγίσεις διακεκριμένων εκπροσώπων του ακαδημαϊκού χώρου. Πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνονται συμβολές και μαρτυρίες από τους Λυδία Κονιόρδου, Ελένη Καραμαλέγκου, Ειρήνη Λεβίδη, Άννα Ταμπάκη, George Banu, Ελένη Βαροπούλου, Δημήτρη Δημητριάδη, Δημήτρη Ι. Κυρτάτα, Μιχάλη Βιρβιδάκη, Βαγγέλη Ζλατίντση, Μιχαέλα Αντωνίου, Δημήτρη Ήμελλο, Εύα Μανιδάκη, Νικαίτη Κοντούρη, Αλέκο Λεβίδη, Ιωάννα Ρεμεδιάκη, Μυρτώ Ρήγου, Νίκο Τσαμπούκο, Ελένη Χαβιαρά-Κεχαΐδου, Γιώργο Π. Πεφάνη, Δήμητρα Κονδυλάκη, Ειρήνη Μ. Μουντράκη, Κωνσταντίνο Κυριακό, Γιώργο Βέλτσο, Έλση Σακελλαρίδου, Γρηγόρη Ιωαννίδη, Χρύσα Προκοπάκη, Τζούλια Τσιακίρη, Στάθη Λιβαθινό, Σπύρο Σακκά, Έφη Θεοδώρου, Γιώργο Σκεύα, Θάλεια Ιστικοπούλου, Αλεξάνδρα Παντελάκη, Γιώργο Δούλο, Χλόη Ομπολένσκι, Κατερίνα Ευαγγελάτου, Γιάννη Νταλιάνη, Νίκο Χατζόπουλο, Στεφανία Γουλιώτη, Μαρία Κεχαγιόγλου, Αγγελική Παπαθεμελή, Βασίλη Παπαβασιλείου.

Αφετηρία όλων αποτέλεσε μια διημερίδα, που διοργάνωσε το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και πραγματοποιήθηκε στις 29 -30 Μαΐου 201,7 στο θεατρικό σπίτι του Λευτέρη Βογιατζή, στο ιστορικό θέατρο της Οδού Κυκλάδων. «Ο συλλογικός τόμος αποτελεί προϊόν της διημερίδας που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 2017. Το 2017 γιορτάστηκαν τα εκατόν ογδόντα χρόνια από την ίδρυση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η διημερίδα εντάχθηκε στο πλαίσιο αυτής της επετείου και τέθηκε υπό την αιγίδα της Κοσμητείας της Φιλοσοφικής Σχολής. Ο Λευτέρης Βογιατζής ήταν απόφοιτος του Τμήματος Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών», αφηγείται στην «Εποχή» η Άννα Ταμπάκη. «Όταν έφυγε από τη ζωή, επικοινώνησα με την Ειρήνη Λεβίδη και της πρότεινα να κάνουμε μια επιστημονική συνάντηση. Εξαρχής είχαμε συμφωνήσει ότι δεν θα είχε έναν ακραιφνή επιστημονικό χαρακτήρα, αλλά θα ήταν συνδυασμένη και με μαρτυρίες των ανθρώπων που τον γνώρισαν και συνεργάστηκαν μαζί του. Αυτό δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί στο χρόνο που ήθελα. Ήταν καλό που πέρασαν περίπου πέντε χρόνια, γιατί καταλάγιασαν και τα συναισθήματά μας, που θα ήταν πολύ πιο έντονα αν η διημερίδα γινόταν αμέσως. Η διημερίδα έγινε στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων. Ήταν πραγματικά ένα πάρα πολύ ωραίο συναίσθημα το ότι βρεθήκαμε σε αυτό το χώρο τόσο εμείς, όσο και οι φοιτητές μας», σημειώνει η Α. Ταμπάκη.

Θεατρικές «τελετουργίες»

Ένα από τα ενδιαφέροντα σημεία της έκδοσης είναι και ο χαρακτηρισμός των «τελετουργιών», που αποδίδει η κριτικός θεάτρου Ελένη Βαροπούλου στις σκηνοθετικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις του Λευτέρη Βογιατζή. Η Άννα Ταμπάκη εξηγεί: «Αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να το νιώσεις. Όπως γινόταν παλαιότερα με το Θέατρο Τέχνης, η παράσταση στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης ήταν μια μυσταγωγία. Γινόσουν "οπαδός" αυτής της προσπάθειας. Νομίζω ότι το ίδιο κατάφερε και ο Λευτέρης Βογιατζής. Με αυτό τον χαρακτηρισμό αποδίδεται η σημασία που έδινε ο σκηνοθέτης και ηθοποιός στην τελειότητα, που έπρεπε να έχει η παράστασή του. Δηλαδή, ξεκινώντας από το κείμενο, τη γλώσσα, τη διδασκαλία, τη σκηνοθεσία, τη σκηνογραφία, δεν υπήρχε κάτι το οποίο να το άφηνε στον "αέρα". Μνημειώδεις είναι και οι απίστευτες πρόβες του. Τα έργα δεν ανέβαιναν στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων με την έναρξη της θεατρικής σεζόν. Μπορούσε να ανεβάσει το έργο του τον Μάιο και να συνεχιστεί την επόμενη χρονιά. Η δουλειά του ήταν εξαντλητική για να δώσει ένα αποτέλεσμα που θα έπρεπε να αγγίζει την τελειότητα σε κάθε πτυχή που μπορούσε να έχει».

Η σημασία της μαρτυρίας

Από την απήχηση της παρούσας έκδοσης, η Άννα Ταμπάκη αντιλαμβάνεται ότι αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για την προσωπικότητα του Λευτέρη Βογιατζή και πιστεύει ότι τέθηκε ένα λιθαράκι για να συνεχιστεί η έρευνα πάνω στο έργο του σπουδαίου σκηνοθέτη και ηθοποιού με βάση τα επιστημονικά κείμενα, αλλά και τις μαρτυρίες. «Οι μαρτυρίες ξεκλειδώνουν έναν ολόκληρο κόσμο. Εκτός από τις συνεντεύξεις του Λευτέρη Βογιατζή, δεν έχουμε κάποιο γραπτό τεκμήριο του ίδιου, καθώς πίστευε ότι μόνο στα τετράδια σκηνοθεσίας θα μπορεί κάποιος να καλύψει πολύ σημαντικά πράγματα. Οι μαρτυρίες των συνεργατών είναι πολύ σημαντικές. Για παράδειγμα, μια πολύ σημαντική μαρτυρία είναι το κείμενο του Αλέκου Λεβίδη για το τι έκαναν μέχρι να φτάσουν σε αυτό το σκάμμα εσωτερικού χώρου για την Αντιγόνη. Οι μαρτυρίες ανοίγουν πάρα πολλά παράθυρα σε αυτόν που θέλει να προσεγγίσει το θέμα της γλώσσας, της μετάφρασης αλλά και της κατανόησής της. Ο Λευτέρης Βογιατζής πήγαινε μέχρι το βάθος των πραγμάτων σε σημείο βασανιστικό. Ελπίζω ότι, μέσα από αυτές τις μαρτυρίες που διασταυρώνονται με τις ερμηνείες, υπάρχει αντιπροσωπευτική παρουσίαση σημαντικών στιγμών του έργου του, από τις οποίες μπορεί να βοηθηθεί ο σημερινός μελετητής για να προχωρήσει την έρευνά του», υπογραμμίζει η Άννα Ταμπάκη.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου του πρώτου εγκλεισμού, ανάμεσα στις online παραστάσεις που προβλήθηκαν, το κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει και την παράσταση της Αντιγόνης του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή, στο πλαίσιο της δράσης «Ανα-παραστάσεις» του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, που παρουσιάστηκε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 2006 και επαναλήφθηκε τον επόμενο χρόνο. Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό έργο, από το οποίο όλοι, από τον απλό θεατή έως τον καλλιτέχνη και από τον καλλιτέχνη έως τον ερευνητή, μπορούν να αντιληφθούν σημαντικές πτυχές της τέχνης και της τεχνικής του Λευτέρη Βογιατζή.

Ανατρέχοντας σε αρχεία και μνήμες, καταφέρνουμε να διαφυλάξουμε όχι μόνο την ιστορική μνήμη, αλλά και την πολιτιστική μας ταυτότητα. Ο Λευτέρης Βογιατζής ήταν, είναι και θα είναι αέναα ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες και ηθοποιούς, που κατάφεραν να διαμορφώσουν το θεατρικό πεδίο.

Ο Γερμανός συγγραφέας Ζαν-Πολ Ρίχτερ υποστήριζε ότι οι αναμνήσεις είναι ο μοναδικός παράδεισος από τον οποίο δεν μπορούμε να εκδιωχθούμε. Και μέσα από αυτές τις αναμνήσεις μπορούμε να δημιουργήσουμε μια νέα ιστορία. Ο συλλογικός τόμος «Ο σκηνοθέτης, ο ηθοποιός Λευτέρης Βογιατζής. Μελέτες και μαρτυρίες για το έργο του» αποτελεί αρχή για τη μελέτη του έργου του Λευτέρη Βογιατζή και πολύ καλή βάση έρευνας για την ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα "Η εποχή", 26/12/2020