O Θανάσης Σαράντος μιλά στην «Εποχή» με αφορμή τις online προβολές του έργου τού Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο Αμερικάνος»
Ο Αμερικάνος Τζoν Στόθισον είναι ένας «ξένος μέσα στον κόσμο του». Είναι ένας Έλληνας μετανάστης, που ύστερα από 25 χρόνια επιστρέφει στο νησί του, όπου κανείς δεν τον αναγνωρίζει. Περιπλανιέται μόνος στην αποβάθρα του λιμανιού και τριγυρνά στα σοκάκια της μικρής συνοικίας και στα χαλάσματα του πατρικού του σπιτιού. Το μόνο που τον κάνει να συνεχίζει να ελπίζει είναι ο έρωτας: η ελπίδα ότι η αγαπημένη του ίσως να βρίσκεται ακόμα εκεί και να τον περιμένει.
«Ο Αμερικάνος» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι μια συναρπαστική ιστορία αγάπης και ξενιτιάς. Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Θανάσης Σαράντος εδώ και 11 χρόνια έχει καταφέρει να διαδώσει το λόγο του Παπαδιαμάντη σε πάνω από 50 πόλεις στην Ελλάδα και περισσότερους από 60.000 θεατές, μέσα από μια παράσταση όπου ηθοποιός και θεατές καλούμαστε να κοινωνήσουμε στον μυστηριώδη και μαγευτικό κόσμο του Παπαδιαμάντη. Σε ένα κόσμο γεμάτο ποίηση και λυρισμό.
Εν καιρώ πανδημίας, ο Θανάσης Σαράντος -όπως κάθε χρόνο τέτοια εποχή -ανεβάζει ξανά την παράσταση μέσω της οδού του διαδικτύου. Το κοινό θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει την παράσταση για έξι μόνο προβολές μέσω της viva.gr με συμβολικό εισιτήριο.
Η θεατροποίηση ελληνικών λογοτεχνικών κειμένων αποτελεί ένα θέμα που απασχολεί τον Θανάση Σαράντο εδώ και αρκετά χρόνια. Το ενδιαφέρον του για τον Παπαδιαμάντη γεννήθηκε από την παιδική του ηλικία, όταν μετά από μια σχολική γιορτή, σε ηλικία έξι χρόνων, έλαβε ως δώρο ένα βιβλίο με τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του συγγραφέα στη νεοελληνική, που περιελάμβανε και τον Αμερικάνο. «Ο Αμερικάνος μου φαινόταν σαν ένας ήρωας κόμικ. Υπήρχε σασπένς και μυστήριο σ’ αυτό το πρόσωπο. Με ενδιέφερε η ιστορία του. Αργότερα στην εφηβεία μου, διάβασα το πρωτότυπο κείμενο. Με ερέθιζε αυτή η γλώσσα που με έναν τρόπο ήταν η ιστορία της Ελλάδας. Το ταξίδι της Ελλάδας μέσα στους αιώνες. Υπήρχαν τούρκικες και ιταλικές λέξεις, όλο το μυστήριο του ελληνικού λαού, το σταυροδρόμι διάφορων πολιτισμών. Ανέκαθεν με απασχολούσε να βρεθεί ένας τρόπος να μεταφερθεί στη σκηνή ο λόγος του Σκιαθίτη συγγραφέα. Αυτή η ευκαιρία μου δόθηκε το 2009, σε ένα πολύ μικρό θέατρο, το Άλεκτον σε συνεργασία με τον Λάμπρο Πηγούνη, τον συνθέτη της μουσικής της παράστασης. Πλησίαζαν Χριστούγεννα. Σε ένα ξεχαρβαλωμένο πιάνο που υπήρχε στο χώρο, ο μουσικός έκανε κάποιες δοκιμές για το πώς μπορεί να υπάρχει συνομιλία του λόγου του Παπαδιαμάντη με μουσική εμπνευσμένη από το έργο και ελληνικά ηχοτοπία. Το πιάνο παίχτηκε ανορθόδοξα όχι μόνο πατώντας τα πλήκτρα, αλλά και τις χορδές, σαν να ήταν ένα σαντούρι. Έτσι προέκυψε αυτή η συνομιλία μεταξύ λόγου και μουσικής. Προσπαθήσαμε να μεταφέρουμε την ψυχολογία του βασικού ήρωα και μέσω της αφήγησης να παρελάσουν όλα τα πρόσωπα του έργου. Θεώρησα ότι αυτό ήταν ένα πολύ γοητευτικό παιχνίδι υποκριτικής και σκηνοθεσίας. Από το τίποτα προσπαθήσαμε να δώσουμε την ιστορία χωρίς σκηνικά και κοστούμια, παρά μόνο με μία βαλίτσα, ένα παλτό, ένα κασκόλ κι ένα κασκέτο. Ο κόσμος αγάπησε την παράσταση, η οποία έγινε γνωστή από στόμα σε στόμα. Έτσι άρχισε το ταξίδι του Αμερικάνου πριν από έντεκα χρόνια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα», αφηγείται στην «Εποχή» ο Θανάσης Σαράντος.
Νέοι θεατρικοί δρόμοι
Τι είναι ωστόσο αυτό που γοητεύει το Θανάση Σαράντο στο έργο του Παπαδιαμάντη; «Το έργο του Παπαδιαμάντη, όπως και το έργο του Ροΐδη, του Βιζυηνού και άλλων μεγάλων διηγηματογράφων της εποχής, μου διεγείρει τη φαντασία. Με βάση αυτόν τον καθάριο ελληνικό λόγο, μπορώ να διηγηθώ στο θέατρο ιστορίες. Χωρίς να θέλω να ταυτοποιηθώ με αυτό το είδος, ανακάλυψα μια πολύ προσωπική μου πλευρά. Αυτό το είδος της λογοτεχνίας δεν είναι καθαρά θεατρικό, αλλά υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη εμβάθυνση στα πρόσωπα, που περιγράφουν οι συγγραφείς. Αυτά τα κείμενα αποτελούν ένα σημαντικό κοίτασμα για να ανακαλύψεις νέους θεατρικούς δρόμους και τις αλήθειες της ζωής».
Το εγχείρημα της θεατροποίησης των λογοτεχνικών κειμένων του Παπαδιαμάντη είναι πρόκληση για έναν καλλιτέχνη. «Είναι επίπονο αλλά ταυτόχρονα και πολύ γοητευτικό. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι η πραγματική κατανόηση του κειμένου, αλλά και του ρυθμού που επιβάλλει, ειδικά ο Παπαδιαμάντης ο οποίος για εμένα θα πρέπει να θεωρείται κορυφαίος συγγραφέας παγκοσμίου βεληνεκούς. Είναι ο Έλληνας Ντοστογιέφσκι. Πλησιάζει με τόσο αλήθεια και ταπεινότητα τους ήρωές του. Τους έχει καταγράψει και τους έχει παρατηρήσει απόλυτα. Για μένα τα πρόσωπα στα οποία σκύβει τη ματιά του είναι απόλυτα θεατροποιημένοι. Αυτό είναι πραγματικά δελεαστικό για κάποιον που ασχολείται με το θέατρο. Η γλώσσα μπορεί αρχικά να είναι ένα εμπόδιο για τον θεατή-ακροατή-αναγνώστη, αλλά μέσα σε λίγα λεπτά ο θεατής ξεφεύγει από την καθημερινότητα που υπάρχει γύρω του και μπαίνει σιγά σιγά στην ιστορία και σε ό,τι θέλει να πει υπογείως ο συγγραφέας. Μέσω της φαντασίας του ο θεατής καλείται να μεταφερθεί όχι μόνο στην εποχή του έργου, αλλά και στο σήμερα. Η ιστορία του Αμερικάνου αναφέρεται σε διαχρονικά θέματα. Σε έναν άνθρωπο ο οποίος δεν έχει πατρίδα, που θέλει να επιστρέψει να βρει τις ρίζες του, να ξαναμιλήσει ελληνικά, να βρει το χαμένο του έρωτα. Τα ερωτήματα που θέτει ο Παπαδιαμάντης είναι αέναα. Ο θεατής καταφέρνει να ταυτιστεί μέσα από αυτή την απαστράπτουσα γλώσσα του Σκιαθίτη συγγραφέα», εξηγεί ο Θανάσης Σαράντος.
Ψυχρά και θερμά μέσα
Όσον αφορά την προβολή της παράστασης, το έργο βιντεοσκοπήθηκε τον Ιανουάριο του 2020 στο Θέατρο Φούρνος σε τηλεσκηνοθεσία Μιχαήλ Μαυρομούστακου. Ωστόσο μία online προβολή δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη θεατρική σύμβαση. «Η επαφή του ηθοποιού με το κοινό είναι ένα αναπόσπαστο στοιχείο της ουσιαστικής ένωσης που απορρέει από τη θεατρική πράξη. Αυτή η επαφή δεν υποκαθίσταται από μια online προβολή. Στο θέατρο, ηθοποιοί και θεατές αναπνέουν τον ίδιο αέρα. Οι ηθοποιοί είναι απαραίτητο να αφουγκράζονται τις αντιδράσεις του κοινού. Υπάρχει δράση και αντίδραση. Η ψυχρή οθόνη δεν αντικαθιστά την "κοινωνία" που δημιουργείται ανάμεσα στο κοινό και τους ηθοποιούς», υπογραμμίζει ο σκηνοθέτης.
Ο μεγάλος θεωρητικός των ΜΜΕ Μάρσαλ Μακλούαν είχε διαχωρίσει τα μέσα σε θερμά και ψυχρά, κατατάσσοντας τα ηλεκτρονικά μέσα όπως η τηλεόραση και το διαδίκτυο στα ψυχρά μέσα επικοινωνίας. Ας ελπίσουμε ότι σύντομα αυτό το «αναγκαστικά» καρφωμένο βλέμμα στην οθόνη, θα μεταφερθεί στο φυσικό χώρο της γένεσης της θεατρικής πράξης. Εκεί όπου ακούγονται οι ανάσες των ανθρώπων, που αποζητούν αμφίδρομη και ενεργητική επικοινωνία και όχι την παθητικότητα που δημιουργεί μία οθόνη.
«Ο Αμερικάνος» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη σε σκηνοθεσία - ερμηνεία Θανάση Σαράντου, με μουσικό επί σκηνής τον Κωνσταντίνο Ευαγγελίδη και τηλεσκηνοθεσία Μιχαήλ Μαυρομούστακου, θα παρουσιαστεί για 6 μόνο online προβολές στις 19, 20, 26, 27 Δεκεμβρίου 2020 και 2,3 Ιανουαρίου 2021 μέσω του viva.gr.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα "Η εποχή", 12/12/2020