«Η Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονυσίου Σολωμού, η παράσταση του Δήμου Αβδελιώδη που διακρίθηκε από το κοινό και την κριτική στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2013, επανέρχεται σε νέα προσέγγιση με την ηθοποιό Κατερίνα Γκατζόγια.
Λίγες ημέρες πριν από την παρουσίαση του έργου στο Άλσος Νέας Σμύρνης (22/9) και στο Βεάκειο Θέατρο Πειραιά (23/9), η Κατερίνα Γκατζόγια μιλά στην «Εποχή» για το εμβληματικό έργο του Σολωμού, που φέρνει στο προσκήνιο τη σκοτεινή φύση του ανθρώπου.
Τη συνέντευξη πήρε η Ράνια Παπαδοπούλου
Ο Διονύσιος Σολωμός γράφει τη Γυναίκα της Ζάκυθος με αφορμή τα αισθήματά του, όταν είδε γυναίκες από το πολιορκημένο Μεσολόγγι να αντιμετωπίζουν τη λεκτική βία από μία γυναίκα του νησιού, επειδή ζητούσαν τρόφιμα για τους έγκλειστους άνδρες τους. Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι τα σημαντικότερα ηθογραφικά στοιχεία που αποτυπώνονται μέσω του κειμένου;
Αν και η Γυναίκα της Ζάκυθος δεν είναι ηθογραφικό κείμενο, ο Σολωμός χρησιμοποιεί ηθογραφικά στοιχεία για να διευκολύνει την επικοινωνία μέσω της καλύτερης κατανόησης. Το ξωκλήσι του Αγίου Λύπιου, ο Καλόγερος, οι γυναίκες που συχνοβγάνουνε, τα τρία πηγάδια, η αλετροπόδα, η λύρα στο χέρι, το θεόρατο χτένι, το λιβάνι, η γριούλα που φίλησε το χέρι. Τα παραπάνω στοιχεία παραπέμπουν στην ειδυλλιακή ηθογραφία. Η ρεαλιστική ηθογραφία έχει εντονότερο κοινωνικό προσανατολισμό, αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με κριτικό βλέμμα και προχωρά σε ψυχολογική εμβάθυνση και σκιαγράφηση ολοκληρωμένων ανθρώπινων τύπων. Έτσι, στη Γυναίκα της Ζάκυθος, οι Μεσσολογγίτισες δεν διστάζουν να ταπεινωθούν και να γίνουν ζητιάνες για χάρη της πατρίδας. Οι κάτοικοι της Ζακύνθου φέρονται με γνήσιο πατριωτισμό, ακόμη και οι φτωχότεροι άνθρωποι του νησιού έδιναν κάτι για να βοηθήσουν. Η Γυναίκα της Ζάκυθος άνθρωπος χωρίς ποιότητα, χωρίς πατριωτικά αισθήματα , χωρίς συμπόνια, γεμάτη μισανθρωπία, κακία, υποκρισία. Σημασία στη ζωή για αυτή έχουν τα χρήματα και όχι ο πατριωτισμός, η εθνική ταυτότητα και η εθνική ανεξαρτησία.
Με τη Γυναίκα της Ζάκυθος, είναι η πρώτη φορά που ο ποιητής στρέφει την προσοχή στον εαυτό του προσπαθώντας να καταλάβει τι είναι αυτό που τον φοβίζει.
Ο ποιητής θα συναντήσει πολλά υπαρξιακά θέματα μέσα από το πνεύμα του ιερομόναχου. Θέματα διαχρονικά της υπόστασης και της φύσης του ανθρώπου. Ο μεγαλύτερος φόβος που γεννήθηκε στον ποιητή είναι ο ορισμός του καλού και του κακού. Eίναι η αιώνια πάλη μεταξύ του κακού και του καλού, αλλά και το πώς και τι αντιλαμβανόμαστε ως κακό και ως καλό. Και με ποιον τρόπο, μέσα από αυτό το δεδομένο οριοθετείται η αλήθεια και κατ’ επέκταση η σκέψη και η δράση. Είναι οι ελώδης και κλειστές ψυχές. Η πάλη του δικαίου και αδίκου, της ελευθερίας και τυραννίας.
Τι συμβολίζει το πρόσωπο της Γυναίκας της Ζακύθου;
Τη σκοτεινή φύση του ανθρώπου. Την πιο δαιμονική ενσάρκωση του κακού. Την προσωποποίηση της κακίας και του φθόνου. Αισθήματα τα οποία εκφράζει απέναντι στους γονείς της, στην αδελφή της, στην κόρη της αλλά και απέναντι στις Μεσολογγίτισσες που εκπροσωπούν το εθνικό φρόνημα και τον αγώνα. Την άβυσσο της ψυχής μας, που ανάλογα με τις περιστάσεις μαίνεται και μισεί και ουρλιάζει και ξεβράζει και σαρώνει και ισοπεδώνει και χαίρεται και προσφέρει και δημιουργεί πολιτείες και πολιτισμούς και αγαπά.
Ο ποιητής δανείζεται τη φωνή του Αγίου Διονυσίου, για να μιλήσει για τη βάναυση γυναίκα που φέρθηκε εξευτελιστικά στις πρόσφυγες γυναίκες του Μεσολογγίου. Τι υποδηλώνει αυτή του η επιλογή;
Η φωνή του ιερομόναχου Διονυσίου προσδίδει κύρος στις αλήθειες που φανερώνονται στο έργο. Είναι πρόσωπο σεβάσμιο, ιερό και δίκαιο. «Και οι δίκαιοι κατά την θεία Γραφή πόσοι είναι;», αναρωτιέται και μόλις μετά βίας τους βρίσκει τρεις, ενώ «θέλοντας να αριθμήσω τους αδίκους […] εκατάλαβα, αλίμονον! πως τα δάχτυλα δεν εχρειαζόντανε ολότελα». Ο ποιητής, με το προσωπείο του ιερομόναχου Διονύσου, οραματίζεται ως προφήτης, βλέπει τις ψυχές των ανθρώπων, αναζητά αν μέσα στην ψυχή όπου αναβράζει η κακία του Σατανά «αν έπεσε ποτέ η απεθυμιά του παραμικρού καλού».
Η Γυναίκα της Ζάκυθος αυτοκτονεί. Η επιλογή της είναι λύτρωση ή διαφυγή;
Η Γυναίκα της Ζάκυθος πίσω από τον καθρέφτη «εκρεμότουνα και εκυμάτιζε», γράφει ο ποιητής. Δεν αυτοκτόνησε από συνειδητή επιλογή. Το «κακό» δεν αυτοκτονεί, συντρίβεται από τον ίδιο του τον παραλογισμό, συντρίβεται από την αέναη προσπάθεια του να εξοντώσει τον αδερφό του στον καθρέφτη, γιατί δεν έχει επίγνωση πως ο άλλος είμαστε εμείς. Η Γυναίκα της Ζάκυθος «έχασε το νου της ολότελα, […], έτρεξε το μάτι της στον καθρέφτη, και εσταμάτηξε και δεν εγνώρισε τον εαυτό της». Δεν έκανε δηλαδή συνειδητά «κακό» στον εαυτό της. Όμως το κακό καταρρέει από τα δικά του λάθη.
Πόσο επίκαιρο είναι το εν λόγω έργο του Σολωμού στις μέρες μας;
Είναι εξαιρετικά επίκαιρο και διαχρονικό το έργο του Σολωμού ειδικά στις δύσκολες αυτές μέρες που ζούμε. Ο ποιητής με αφορμή το ιστορικό γεγονός της πολιορκίας του Μεσολογγίου εκφράζει αξίες πανανθρώπινες. Με λόγο, άλλοτε οργισμένο, άλλοτε σαρκαστικό, ή υπαινικτικό υμνεί τον αγώνα των ανθρώπων για ελευθερία, είτε εθνική, είτε ηθική. Οι αντιστοιχίες είναι οφθαλμοφανείς. Οι Μεσολογγίτισσες είναι οι πρόσφυγες και μετανάστες του σήμερα. Είμαστε εμείς οι ίδιοι. Πρόσφυγες του ίδιου μας του εαυτού σε μια πιο βαθιά ψυχολογική ανάλυση. Πρόσφυγες πολλών καταστάσεων. Το πώς αντιμετωπίζονται από την εκάστοτε Γυναίκα της Ζάκυθος, δεν έχουμε παρά να δούμε το τέρας δίπλα μας. Και το πώς αντιμετωπίζουμε εμείς τον εαυτό μας και τους άλλους. Αλίμονο αν το συνηθίσουμε, μας συνηθίσουμε και δεν το φοβόμαστε, δεν μας φοβόμαστε όπως έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις, γιατί αυτό σημαίνει πως του μοιάζουμε. «Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος/ για τα ωραία και μεγάλα έργα/η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα/ ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται/ να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες, και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες» (Κ. Καβάφης).
Πώς θα χαρακτηρίζατε τη συνεργασία σας με τον Δήμο Αβδελιώδη και την εμπειρία σας από την τεχνική του στην εκμάθηση των έργων/ρόλων, που δίνει έμφαση στο λόγο;
Με τον Δήμο αισθάνεσαι φίλος από την πρώτη στιγμή. Σε κάνει να νιώθεις άνετα μαζί του. Νιώθεις ασφάλεια και η διδασκαλία γίνεται με τόσο όμορφο τρόπο που όσες ώρες και αν εργαστείς μαζί του, δεν τις καταλαβαίνεις. Δεν «ουρλιάζει» και δεν «χτυπιέται», όπως οι περισσότεροι σκηνοθέτες, γιατί είναι ακομπλεξάριστος και γνώστης. Έχει ήθος και συνέπεια. Είναι πάνω από όλα άνθρωπος. Αισθάνομαι ευλογημένη, πολύ τυχερή για την άψογη συνεργασία μας και για τις γνώσεις που απέκτησα. Τον αγαπώ πάρα πολύ. Είναι σπάνιο και δυσεύρετο αυτό στο χώρο μας. Με τη διδασκαλία του Δήμου Αβδελιώδη μαθαίνεις πού πας. Δεν βαδίζεις σε άγνωστα μονοπάτια. Είναι συγκεκριμένος ο δρόμος που θα ακολουθήσεις. Κάθε φορά που διαβάζω το έργο ανακαλύπτω πτυχές άγνωστες, κάθε φορά εκπλήσσομαι απ’ αυτά που αναδύονται σε κάθε ανάγνωση. Είναι σαν να βρίσκεσαι σε μια πόλη αχαρτογράφητη, έχεις βαδίσει αμέτρητες φορές τους δρόμους της και όλο και κάποιο δρομάκι αβάδιστο ως τώρα ξεφυτρώνει σε μια επόμενη γωνία, της οποίας γωνίας την ύπαρξη αγνοούσες λίγο πριν. Και το πιο σημαντικό είναι ότι θα αισθανθεί, θα κατανοήσει και θα αντιληφθεί κάποιος τις εικόνες και τις ιδέες του κειμένου, μέσα από την ιδιαιτερότητα της ερμηνευτικής προσέγγισης του Δήμου.