Το κουδούνι χτυπά. Η παράσταση αρχίζει. «Έιι! Ώπα! Ώπα! Να χαρώ εγώ ξυπόλητη οικογένεια». Η φωνή του Καραγκιόζη ηχεί, οι φιγούρες εμφανίζονται στο πανί και ο καραγκιοζοπαίκτης καταφέρνει μέσα από το Θέατρο Σκιών να μιλήσει για τη ζωή. Από τους ελάχιστους εναπομείναντες και σημαντικότερους καραγκιοζοπαίκτες, ο Άθως Δανέλλης διατηρεί από το 1989 μόνιμες σκηνές με βραδινές παραστάσεις για ενήλικο κοινό, και όχι μόνο, όπου παρουσιάζει σπάνια έργα από το ξεχασμένο ρεπερτόριο του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών καθώς και δικές του πρωτότυπες δημιουργίες, κρατώντας ζωντανή αυτήν την τόσο σημαντική λαϊκή θεατρική παράδοση. Με αφορμή το Αρχείο Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, που ίδρυσε και το οποίο εμπλουτίζεται από το 1998 ανελλιπώς, ο Άθως Δανέλλης αφηγείται στην «Εποχή» τη διαδρομή του μέσα στο Θέατρο Σκιών.
Τη συνέντευξη πήρε η Ράνια Παπαδοπούλου
Ποια ήταν η πρώτη σας γνωριμία με τον Καραγκιόζη;
Η πρώτη μου γνωριμία με τον Καραγκιόζη, που θυμάμαι είναι σε ηλικία τεσσάρων ετών, που είδα δύο παλιούς καραγκιοζοπαίκτες στη Χερσόνησο του Ηρακλείου. Έβλεπα πολύ τακτικά Καραγκιόζη καθώς ο πατέρας μου ήταν καραγκιοζόφιλος και έτσι σιγά σιγά, μπήκα στον κόσμο του Θεάτρου Σκιών.
Τι σας γοήτευσε περισσότερο στον Καραγκιόζη;
Η αγάπη για τον Καραγκιόζη είναι κάτι που έρχεται και σε βρίσκει. Αυτό που με γοήτευε πάντα ήταν η δυνατότητα που έδινε μέσα από ένα μικρόκοσμο. Είναι ένα μικροθέατρο με τους χαρακτήρες του, κάτι που το ελέγχεις απόλυτα. Αυτό το βλέπω σήμερα και στα παιδιά που παρακολουθούν και μακάρι να ασχοληθούν με το Θέατρο Σκιών.
Ποιοι άνθρωποι λειτούργησαν καθοριστικά για την ενασχόλησή σας με το θέατρο σκιών;
Οπωσδήποτε ο πατέρας μου, που ήταν λάτρης του θεάτρου σκιών αλλά και γενικότερα των παραδοσιακών μορφών τέχνης, οικογενειακοί φίλοι, οι παλιοί καραγκιοζοπαίκτες που γνώρισα σε πολύ μικρή ηλικία και είχα την τύχη και χαρά να τους συναναστραφώ και να μάθω από αυτούς.
Και το σημαντικότερο μάθημα που διδαχθήκατε;
Ο καραγκιοζοπαίκτης είναι πάντα μαθητής. Ο μάστορας είναι και μαθητής. Εάν ο μαθητής δεν είναι και εκείνος μάστορας, δεν λειτουργεί. Δηλαδή, πρέπει να υπάρχει ισορροπημένη σχέση. Είσαι υπό τον μάστορα, είσαι βοηθός, αλλά έχεις κι εσύ να του προσφέρεις.
Δάσκαλός σας ήταν ο Μάνθος ο Αθηναίος, αν δεν κάνω λάθος.
Ναι, ο μάστοράς μου ήταν ο Μάνθος ο Αθηναίος, καραγκιοζοπαίκτης της Αθηναϊκής Σχολής. Οι επιρροές μου ήταν επίσης ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο Γιώργος Χαρίδημος, ο Γιάνναρος από την Πάτρα, ο Παναγιώτης Μιχόπουλος και βέβαια όλοι οι παλιοί καραγκιοζοπαίκτες που παρακολούθησα, άφησαν και αυτοί το αποτύπωμά τους.
Ποια είναι η λειτουργία του λαϊκού θεάτρου σκιών του Καραγκιόζη;
Ο Καραγκιόζης λειτουργεί εξαγνιστικά. Καθαρίζει, ξεπλένει τα συναισθήματα. Βέβαια αυτό το κάνει η τέχνη εν γένει, αλλά και το θέατρο σκιών, επειδή είναι ένας μικρόκοσμος, με πολύ απλά μέσα ταξιδεύει το θεατή. Ακριβώς σε αυτή του την απλότητα βρίσκεται το μεγαλείο του. Το θέατρο σκιών ακουμπά στο παιδικό κομμάτι της ψυχής.
Δεδομένου ότι ο Καραγκιόζης και το θέατρο σκιών δεν απευθύνονται σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία, πιστεύετε ότι απευθυνόμενο στην ψυχή μπορεί να ασκήσει και τον πολιτικό και κοινωνικό του ρόλο;
Βέβαια. Ο Καραγκιόζης είναι ένα βαθύτατα πολιτικό και κοινωνικό θέατρο και λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Αν δεν λειτουργεί έτσι, δεν λειτουργεί καθόλου. Είναι πια στείρα αναπαραγωγή πραγμάτων που δεν έχουν τίποτα να πουν.
Ποια είναι τα βασικότερα χαρακτηριστικά του θεάτρου σκιών;
Είναι η ικανότητα του Καραγκιοζοπαίκτη να αυτοσχεδιάσει και να είναι πάντα επίκαιρος και μέσα στο πνεύμα όχι της εποχής, της ώρας και της ημέρας, αλλά και της στιγμής. Πρέπει να λειτουργεί σαν φίλτρο που απορροφά τους κραδασμούς από το κοινό και τους μετατρέπει σε θεατρικό λόγο. Είναι πολύ απλή τέχνη και ταυτόχρονα πολύ δύσκολη.
Η τέχνη του Καραγκιόζη δεν έχει ημερομηνία λήξης. Τι είναι αυτό που τον κάνει διαχρονικό;
Είναι εκπληκτικό αυτό που συμβαίνει σήμερα. Εκατοντάδες παιδιά κάθε ηλικίας αφιερώνουν πάρα πολύ χρόνο στο θέατρο σκιών, επικοινωνούν μεταξύ τους, δημιουργούν σελίδες, φόρουμ, παρέες. Παιδιά δεκαπεντάχρονα μπαίνουν σαν παλιοί καραγκιοζοπαίκτες στο θέατρο σκιών. Αυτό σημαίνει ότι έχει κάτι ιδιαίτερο και κερδίζει τις καρδιές τους. Ο Καραγκιόζης δεν έσβησε ποτέ. Όπως και άλλες μορφές τέχνης έχει διακυμάνσεις. Είναι πολύ ζωντανός και έπεται συνέχεια.
Το 1998 ιδρύσατε το Αρχείο του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Ποια η κατάσταση του αρχείου σήμερα;
Σήμερα ευτυχώς υπάρχει πολύ έντονη έρευνα και μελέτη. Σε αυτό έχει βοηθήσει πάρα πολύ και το διαδίκτυο με τα ψηφιοποιημένα αρχεία. Έχουμε εξαιρετικούς ερευνητές που πηγαίνουν σε διάφορους χώρους, γράφουν, μελετούν και φέρνουν στην επιφάνεια πολύ σημαντικά στοιχεία από την ιστορία του Καραγκιόζη. Το Αρχείο Ελληνικού Θεάτρου Σκιών έχει βρει πολλά «αδερφάκια». Όλα αυτά βοηθούν στο να αποκατασταθεί η αλήθεια για το θέατρο σκιών, μια τέχνη παρεξηγημένη, και να βγαίνουν στην επιφάνεια πάρα πολύ σημαντικά στοιχεία.
Καραγκιόζης σημαίνει…
Τα πάντα. Ένας κόσμος ολόκληρος. Είναι το μάτι που βλέπει στο μέλλον. Είναι ένα ομαδικό πνεύμα, ένα συλλογικό δημιούργημα, η ανάσα του κόσμου, η καρδιά και η ψυχή του. Γι’ αυτό δημιουργείται, κρίνεται από το κοινό και πρέπει να είναι έντιμος.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Εποχή, Κυριακή 16 Μαΐου 2020