Τι συμβαίνει όταν γονείς, μαθητές και δάσκαλοι συναντιούνται στο σχολείο μετά το πέρας των μαθημάτων; Η ομάδα «Εφήλικον» του 1ου Γυμνασίου Ζωγράφου ιδρύθηκε το 2015, για να απαντήσει στην ανησυχία μικρών και μεγάλων να… φτιάξουν κάτι. «Διδάσκω αγγλικά στη Β΄βάθμια Εκπαίδευση. Τα παιδιά, έχοντας αντιληφθεί την παράλληλή μου δραστηριότητα, μου ζήτησαν «να φτιάξουμε κάτι». Πώς να τους πεις όχι, σαν «σε κοιτάνε με μάτια σαν κι αυτά»; αναφέρει στην «Εποχή» ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και εκπαιδευτικός Βασίλης Κατσικονούρης. «Έτσι, το 2015 στο 1ο Γυμνάσιο Ζωγράφου όπου δίδασκα, αποφάσισα να κάνω κάτι με ιστορίες από –και για– τη σχολική ζωή, σήμερα και παλαιότερα. Ζήτησα από παιδιά και γονείς να φέρουν δικές τους, καθώς και από συναδέλφους αλλά και ανθρώπους της γειτονιάς να φέρουν αναμνήσεις και εμπειρίες τους. Η ανταπόκριση ήταν ένθερμη. Και όπως μου έλεγαν, οι μεγάλοι, τις ιστορίες τους, τους λέω, δεν κάθεστε να τις πείτε οι ίδιοι στην παράσταση; Κι έτσι έγινε η παράσταση «School stories» στα σκαλιά του σχολείου, μια όμορφη εκδήλωση της σχολικής, αλλά και της ευρύτερης, γύρω από το σχολείο κοινότητας. Το «πρόβλημα» ήταν ότι μετά οι μεγάλοι δεν έφευγαν. Οπότε προχωρήσαμε και σε άλλες περφόρμανς, παραστάσεις, ταινίες, συναυλίες με ένα ρευστό σχήμα μικρών και μεγάλων, όπου οι έφηβοι ωριμάζανε και οι ενήλικες ξαναγίνονταν έφηβοι. Εξ ου και το όνομα «Εφήλικον», εξηγεί ο Βασίλης Κατσικονούρης.
Το ταξίδι μιας παράστασης ξεκινά πάντα από μια ιδέα που δίνει ο συγγραφέας και χτίζεται από όλους τους συμμετέχοντες. «Δεν υπάρχει ποτέ έργο. Δίνω μια ιδέα, ένα θέμα, κάποια κείμενα και μουσικές. Περιγράφω τι θα ήθελα να κάνουμε, πού να φτάσουμε» επισημαίνει ο Β. Κατσικονούρης. «Προς αυτή την κατεύθυνση, καθένας φέρνει ό,τι νομίζει πως ταιριάζει ή βαθαίνει το θέμα. Και το ταξίδι ξεκινάει. Κι αν δεν φτάνουμε στην Ιθάκη, ακόμα καλύτερα, δεν έχει πλάκα να την βρίσκεις με την πρώτη. Έτσι τουλάχιστον μας λέει κι ο Καβάφης. Κατά τη γνώμη μου…».
Συνεπιβάτες ενήλικες και έφηβοι
«Η ομάδα «Εφήλικον» είναι κάτι παραπάνω από μια σχολική θεατρική ομάδα! Είναι μια διαφορετική κουκίδα στο χάρτη της σχολικής κοινωνίας! Ο Β. Κατσικονούρης οραματίστηκε και σαν «δρυΐδης» έφτιαξε ένα μαγικό φίλτρο από αγάπη για τα παιδιά, το θέατρο, εμπιστοσύνη, εμπειρία, ευαισθησία, σοβαρότητα και ταλέντο! Από τη μαρμίτα του κοινωνήσαμε ευλαβικά γονείς και παιδιά και ταξιδέψαμε! Συνεπιβάτες ενήλικες και έφηβοι, γονείς με τα παιδιά μας, που μας επέτρεψαν να νοιώσουμε λίγη από την έξαψη της εφηβείας τους και να ξαναγίνουμε παιδιά! Πήραμε τους ρόλους μας, δουλέψαμε, κοπιάσαμε, εκφραστήκαμε, διδαχτήκαμε και κυρίως γεμίσαμε από τη χαρά και την ικανοποίηση, τόσο του αποτελέσματος όσο και της μοναδικής αυτής διαδρομής», υποστηρίζει η Κρίστη Ζέρβα, μητέρα της μαθήτριας Δήμητρας Καραγεωργοπούλου και συμμετέχουσα στο «Εφήλικον».
«Στην ομάδα «Εφήλικον», με τον κύριο Κατσικονούρη στην καρδιά της, είχα την ευκαιρία να προσεγγίσω με ανεκτίμητο τρόπο τη διάσταση του θεάτρου και θυμήθηκα γιατί αγαπάω την τέχνη, βαθιά και αληθινά. Έζησα τους μεγάλους να αισθάνονται παιδιά και είμαι σίγουρη πως εμείς οι μικροί πλέον έχουμε τα κατάλληλα εφόδια για να προχωρήσουμε. Γνώρισα καλύτερα τον εαυτό μου και ανακάλυψα νέες πτυχές του, απέκτησα εμπειρίες πολύτιμες που θα με συντροφεύουν σε ολόκληρη τη ζωή μου. Μαζί, χαρίσαμε χαμόγελα και προκαλέσαμε δάκρυα. Κυρίως, συνειδητοποιήσαμε πόσο σημαντικό είναι να μοιραζόμαστε με αγάπη και με τους αγαπημένους μας» λέει για την εμπειρία της στην ομάδα η μαθήτρια Δήμητρα Καραγεωργοπούλου.
Όταν σκηνοθετεί ένας Κατσικονούρης
Μέσα από αυτή τη ζύμωση μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών, ο Βασίλης Κατσικονούρης έχει καταφέρει να συνδέσει την παιδεία με τον πολιτισμό, δύο έννοιες που ούτως ή άλλως πρέπει να είναι αλληλένδετες. Για την εμπειρία τη δική τους αλλά των παιδιών τους στην ομάδα, οι γονείς Γιώργος Πιπεράκης και Ελένη Γιαννάκη αναφέρουν: «Όταν τα παιδιά μας ξεκίνησαν το γυμνάσιο, δεν φανταζόμασταν την επιρροή που θα είχε στη ζωή τους αλλά και στη δική μας ο καθηγητής Αγγλικών τους. Ο Βασίλης, εκτός από Αγγλικά, τους έμαθε να στέκονται στη σκηνή και να εκφράζονται με το θέατρο. Και, καλά, τα παιδιά ήταν μαθητές του, πώς κατάφερε να μπλέξει σ’ αυτό κι εμάς τους γονείς, μόνο αυτός ξέρει! Και τώρα, ο Γιώργος τρελαίνεται στην ιδέα να τον σκηνοθετεί ένας Κατσικονούρης, κι εγώ όλο ψάχνω λίγο χρόνο μες στη μέρα μου, να γράψω ιστορίες και να κλέψω μια σταλιά απ’ τη δόξα του… Βασίλη, νά ‘σαι καλά!»
Η μαθήτρια Τίνα Λάζαρη υποστηρίζει ότι η εμπειρία της από την ομάδα θα της μείνει αξέχαστη. «Όχι μόνο οι όμορφες παραστάσεις που ανεβάσαμε και τα συγχαρητήρια που λάβαμε αλλά και όλα όσα κρύβονται από πίσω, οι ατελείωτες πρόβες που μας κούρασαν, οι συζητήσεις που κάναμε για να διορθώσουμε το κάθε μας λάθος, οι στιγμές γέλιου, χαράς και άγχους που μοιραστήκαμε, όλα όσα ζήσαμε θα μείνουν για πάντα χαραγμένα στις μνήμες όλων σαν μια όμορφη ανάμνηση και το καθένα έχει τη δική του αξία. Μάθαμε πράγματα, όπως πώς λειτουργεί ένα θέατρο και πώς είναι να είσαι ηθοποιός. Ανακαλύψαμε όλα τα μυστικά και τα ενδιαφέροντα κομμάτια αυτής της διαδικασίας και αντιληφθήκαμε τις δυσκολίες που υπάρχουν ή που μπορεί να προκύψουν. Επίσης πέρα απ’ όλα αυτά μάθαμε να συνεργαζόμαστε, αναπτύξαμε ομαδικό πνεύμα και φιλίες μεταξύ μας. Δεν είμαι σίγουρη αν στο μέλλον θα γίνω ηθοποιός, πάντως αυτή η εμπειρία θα είναι σίγουρα από τις ομορφότερες της ζωής μου».
«Νεοδιόριστη εκπαιδευτικός,18 χρόνια πριν, δεν φανταζόμουν ποτέ τι ευκαιρίες για δημιουργία και έκφραση θα μπορούσαν να μου δοθούν» σχολιάζει η φιλόλογος κυρία Ιουλία Καρύδη. «Και να σήμερα, έξι χρόνια μετά τη γνωριμία με τον Βασίλη Κατσικονούρη νιώθω πλήρης και τυχερή για όσα ζήσαμε ως ομάδα. Το όραμα του Βασίλη και ο τρόπος ουσιαστικής επίτευξής του για άνοιγμα της σχολικής κοινότητας στην κοινωνία αποτελεί πλέον για μένα βασικό άξονα του τρόπου σκέψης και δράσης στο σχολείο. Πρόβες, παραστάσεις, γέλια, αγωνίες, συνεντεύξεις, γυρίσματα, προβολές, φιλίες, βραβεύσεις, φώτα, πρεμιέρες και φινάλε ήταν σημεία μιας πορείας δίνοντας πνοή και νόημα στο λειτούργημά μου ως εκπαιδευτικός αλλά παράλληλα νέα υπόσχεση για τον «επόμενο προορισμό».
Η απόσταση από το θαύμα
Στην ερώτηση πώς συνδέεται ο πολιτισμός με την παιδεία, ο Βασίλης Κατσικονούρης απαντά: «Η τέχνη είναι η έκσταση μπροστά στο θαύμα. Δυστυχώς η παιδεία μας είναι η απόσταση από αυτό. Στόχος μου είναι να μειώνω κάπως αυτή την απόσταση. Δεν με ενδιαφέρει να μαθαίνω κάτι συγκεκριμένο στα παιδιά. Παρά μόνο να τους παρέχω έμπνευση και ερέθισμα».
Η ομάδα «Εφήλικον» από το 2015 έως και το 2019 παρουσίασε πέντε θεατρικές παραστάσεις. Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης χαρακτηρίζει την ανταπόκριση κοινού, μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών ως ζεστή και ανθρώπινη και συμπληρώνει: «Γιατί δε με ρωτάτε και για την ανταπόκριση κάποιων αρμόδιων, υψηλόβαθμων στελεχών της εκπαίδευσης; Από πέρυσι με έχουν πάρει από το σχολείο όπου έστησα το «Εφήλικον» και με έστειλαν σε άλλα τρία σχολεία για συμπλήρωση ωραρίου. Υποθέτω μέσα στο πλαίσιο της αξιοποίησης του έμψυχου δυναμικού, όπως κάθε κυβέρνηση δεν ξεχνά να διακηρύττει».
Ο Β. Κατσικονούρης υπογραμμίζει ότι η ενασχόληση με το πολιτιστικό πεδίο στα σχολεία είναι απολύτως περιορισμένη και στο χαμηλότερο επίπεδο. «Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με μεγάλες έννοιες, όπως τέχνη, δημιουργία, φαντασία, αναζήτηση μέσα από κρυόκωλα, προκάτ μαθήματα λογοτεχνίας και τσαπατσούλικες «πολιτιστικές» εκδηλώσεις. Όχι αδικαιολόγητα μετά θεωρούν πως αυτό που λέμε πολιτισμό, καλλιέργεια και τα συναφή δεν έχουν κανένα μα κανένα ενδιαφέρον. Η παιδαγωγική δυναμική του «Εφήλικον» για μένα ήταν μεγαλύτερης σημασίας και από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Τα παιδιά πήραν ώθηση και κίνητρο να διαβάζουν βιβλία, να συζητούν, να πηγαίνουν στο θέατρο, στο σινεμά, να αναλύουν, να ερευνούν, να προτείνουν και να κοινωνικοποιούνται. Ήταν μια σεμνή τελετή ευαισθητοποίησης για όλους μας. Ένα πείραμα που δυστυχώς τώρα έχει διακοπεί. Προφανώς το ελληνικό σχολείο δεν χρειάζεται κάτι τέτοιο…»
Με την ελπίδα νέας παράστασης από το «Εφήλικον», βάζουμε μια άνω τελεία στη συζήτησή μας προσμένοντας ένα νέο θαύμα που θα γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στο σχολείο και τον πολιτισμό, δίνοντας νέα δυνατότητα έκφρασης σε μικρούς και μεγάλους.
Ράνια Παπαδοπούλου
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Εποχή, Κυριακή 24 Μαΐου 2020