Μπορεί μία  όπερα να παρουσιαστεί σε μη θεατρικούς χώρους και ποιο είναι το κοινό της, στην Ελλάδα του 2020; Το ευρωπαϊκό project “Opera out of opera”, που ολοκληρώθηκε πριν από λίγες εβδομάδες στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας έρχεται να δώσει απαντήσεις σε αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα γύρω από την παράδοση της όπερας  στις μέρες. Στο project που επιδοτήθηκε από το Creative Europe, συμμετείχαν πέντε εταίροι: Ιταλία - “Conservatorio Santa Cecilia”, Ισπανία -  “Chamber Opera Ass. Navarra”, Ελλάδα - “Art-On / Petit Opera du Monde”, Αυστρία- “Mozarteum” και Βέλγιο -”AEC”, συντονισμένο από το “Conservatorio Santa Cecilia”. Project manager για την Ελλάδα είναι ο Βασίλης Αναστασίου και υπεύθυνη για την διερεύνηση κοινού του προγράμματος  Opera out of Opera και project assistant  η σκηνοθέτις – ζωγράφος Τάνια Κίτσου. Στο πλαίσιο του προγράμματος διοργανώθηκε με επιτυχία τον Σεπτέμβριο του 2019, μία παράσταση στον Μπάτη με την υποστήριξη του Δήμου Παλαιού Φαλήρου και με τη συμμετοχή της μεσόφωνου Μαρίτας Παπαρίζου, του τενόρου Αντώνη Κορωναίου και του τενόρου Χρήστου Δεληζώνα.

Με αφορμή την ολοκλήρωση αυτού του ενδιαφέροντος προγράμματος, που έρχεται να φωτίσει άγνωστες πτυχές της όπερας, αλλά και να συμβάλλει στη διάδοσή της στις νεότερες γενιές, η σκηνοθέτις και ζωγράφος Τάνια Κίτσου μιλά για τα αποτελέσματα του προγράμματος, τονίζοντας ότι «η όπερα ζει παντού»

-Πώς γεννήθηκε η ιδέα του project Opera out of opera;

Τ.Κ.: Η αρχική  ιδέα ανήκει στον leader του προγράμματος, στο Ωδείο της Αγίας Καικιλίας στη Ρώμη. Αλλά σαν ιδέα “κυοφορούνταν” ήδη και  από τους άλλους εταίρους του προγράμματος, δεδομένου του ότι η Όπερα υπάρχει εδώ και πάνω από 400 χρόνια, από το 1580, όταν μια ομάδα Φλωρεντινών διανοουμένων (Camerata) θεώρησε ότι θα ήταν καλή ιδέα να δημιουργηθεί ένα "δημοφιλές" μείγμα μουσικής και θεάτρου σύμφωνα με το μοντέλο του αρχαίου ελληνικού δράματος. Από τότε και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η Όπερα ήταν ένα πολύ δημοφιλές θέαμα, πράγμα που σήμερα δεν ισχύει ακριβώς..., ίσως ειδικά κιόλας στην Ελλάδα. Το να επιστρέψει λοιπόν η Όπερα εκεί που ανήκει, δηλαδή σε όλους, ήταν το ελατήριο που ενεργοποίησε το πρόγραμμα. Το πρόγραμμα “Opera Out of Opera” αποτελείται από 5 εταίρους: Ιταλία - “Conservatorio Santa Cecilia”, Ισπανία -  “Chamber Opera Ass. Navarra”, Ελλάδα - “Art-On / Petit Opera du Monde”, Αυστρία- “Mozarteum” και Βέλγιο -”AEC”, συντονισμένο από το “Conservatorio Santa Cecilia”. Project manager για την Ελλάδα είναι ο Βασίλης Αναστασίου . Project assistant η αφεντιά μου και το πλαισίωσαν εμπράκτως και ουσιωδώς, σε όλες του τις παραστάσεις και συμβάντα, οι: μεσόφωνος Μαρίτα Παπαρίζου, ο τενόρος Αντώνης Κορωναίος κι ο τενόρος Χρήστος Δεληζώνας .

-Ποιοι οι στόχοι του προγράμματος;

Τ.Κ.: Κάποτε η Όπερα  όχι στην Ελλάδα, γι' αυτό κι ήταν ένας δύσκολος στόχος να αναλάβουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα εδώ) παρήγαγε τα “χιτάκια” της εποχής: ο μανάβης, ο φούρναρης, οι πάντες, σιγοτραγουδούσαν τα ρεφραίν από χορικά και άριες της τελευταίας όπερας του Βέρντι ή του Ροσσίνι κ.λπ. Σήμερα η Όπερα δεν είναι τόσο αντιπροσωπευτική όσο ήταν, έχει σχεδόν θεωρηθεί σαν μια “ελιτίστική” τέχνη, έτσι ο κύριος στόχος του προγράμματος είναι βασικά ν' ανανεώσει τόσο το κοινό όσο και το ενδιαφέρον γι' αυτήν, κι ειδικά ανάμεσα στις νεότερες γενιές. Και  ποιός ξέρει; Ίσως έτσι να δοθεί η αφορμή ν' ανανεωθεί κι ή ίδια η Όπερα. Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο, γιατί αν η παλαιότερη γενιά δεν μεταβιβάσει αυτές τις καλλιτεχνικές αξίες στην νέα, η Όπερα απλά θα πάψει να αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά, δηλαδή, μέρος της κοινής ιστορίας μας ως Ευρωπαίων, και θα γίνει μόνο μια «ελιτίστικη πρακτική» με ακριβές τιμές των εισιτηρίων.

-Είστε υπεύθυνη για το ερευνητικό κομμάτι του project. Ποια τα αποτελέσματά του;

Τ.Κ.: Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις άλλες χώρες- εταίρους δώσαμε μεγάλη βάση στην προσωπική επαφή με νέους ανθρώπους. Έτσι συντάξαμε και μοιράσαμε εκατοντάδες ερωτηματολόγια σχετικά με την Όπερα σε μαθητές/φοιτητές εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, από γυμνάσια έως και πανεπιστημιακές σχολές- ώστε να αποφύγουμε το “εξειδικευμένο” κοινό- καθώς και φυλλάδια – flyers- με επίσης ερωτηματολόγια - όπου μπορούσαμε... Οι εταίροι του προγράμματος κυκλοφόρησαν το ερωτηματολόγιο μας μεταφρασμένο στην γλώσσα τους, κυρίως στο διαδίκτυο, και μας έστειλαν τ' αποτελέσματα. Οι περισσότεροι νέοι , λοιπόν, δεν έχουν δει “ζωντανά” όπερα, σε μεγάλη πλειοψηφία ξέρουν την Όπερα  από το διαδίκτυο κι από καλλιτέχνες όπως η Κάλλας, ο Παβαρότι ή η Μονσερά Καμπαγέ που είχαν μία άλλου είδους σχέση με την επικαιρότητα, και , ΟΛΟΙ  θέλουν να δουν μια Όπερα απαλλαγμένη από τα πολλά “βαρύτιμα” σκηνικά, κουστούμια, κόκκινες πολυθρόνες και επισημότητες. Πάρα πολλοί δε, και στα τέσσερα κράτη, είπαν ότι θέλουν ν' ακούσουν όπερα δίπλα στο νερό. Και – αν όχι εδώ που αλλού- όντως, στην Ελλάδα η παράσταση έγινε στον Μπάτη, με την στήριξη του Δήμου Παλαιού Φαλήρου.

-Μπορεί η όπερα να φιλοξενηθεί σε μη θεατρικούς χώρους;

Τ.Κ.: Φυσικά! Το κάθε τι που ανήκει στην τεράστια πολιτιστική κληρονομιά των παραστατικών τεχνών μπορεί να “συμβεί” (εξ ου κι όρος Happening) οπουδήποτε υπάρχουν άνθρωποι, έστω ένας θεατής.

-Όσον αφορά την Ελλάδα αισθάνεστε ικανοποιημένη με την παραγωγή όπερας όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια;

Τ.Κ.: Είναι μια ερώτηση δύσκολη: δε θεωρώ (γιατί το “αισθάνομαι” αφορά σε κάτι πολύ ιδιωτικά δικό μου) ότι η Όπερα έχει καταφέρει να επικοινωνήσει με το ευρύ κοινό- κι  αυτό γενικά και παγκόσμια- αλλά ιδιαίτερα στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει προσπάθειες προσέγγισης σ' αυτό το ευρύ κοινό : εννοώ ότι πρωτίστως θα χρειαζόταν μια μέριμνα για την μουσική παιδεία και, φυσικά μια μέριμνα για την σύνδεση του τι μαθαίνει κανείς με το σύγχρονο γίγνεσθαι. Τίποτα, όσο “όμορφο” κι αν είναι, δεν μπορεί να είναι επικοινωνιακό αν δεν είναι ταυτόχρονα “ωραίο”.

-Ποια τα επόμενα σχέδιά σας;

Τ.Κ.: Προσωπικά, προσπαθώ να σκέφτομαι πράγματα που να μην με απομακρύνουν παρασάγκας από τις αρχικές μου ιδέες γι' αυτό που είναι το “θέατρο”, γιατί, φυσικά, κι η Όπερα θέατρο είναι. Θεωρώ ότι αν μου δοθεί η ευκαιρία να ξανασκηνοθετήσω κάτι που να έχει σαν άμεσο αποδέκτη παιδιά (είχα σκηνοθετήσει το “Μαγικό Δαχτυλίδι” , παραγωγή του Μεγάρου Θεσσαλονίκης το 2004, ίσως την μόνη παραγωγή  Όπερας που έγινε με μαριονέτες στην Ελλάδα) , θα θεωρούσα το εαυτό μου τυχερό. Όμως, ως υπεύθυνη για την διερεύνηση κοινού του προγράμματος  Opera out of Opera  στοχεύω στο να βοηθήσω στην συνέχιση του προγράμματος, γιατί, έως τώρα, απλά κάναμε το πρώτο βήμα. Κι ας σημειώσουμε εδώ ότι το πρόγραμμα μετράει στην δυναμική του κάποιες χιλιάδες θεατών ως ακροατήριο, είτε έγινε στο αίθριο της (υπέροχης) Ακαδημίας της Αγίας Καικιλίας στη Ρώμη, είτε δίπλα στην θάλασσα – στο Μπάτη- στην Αθήνα, είτε μέσα στο δημοτικό κτίριο Baluarte στην Παμπλόνα, είτε στον μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο του Σάλτζμπουργκ. Η Όπερα , δηλαδή η λυρική έκφραση του ανθρώπινου πάθους, ζει παντού.

Η Τάνια Κίτσου είναι ζωγράφος – σκηνοθέτις. Γεννήθηκε στην Καστοριά. Σπούδασε ζωγραφική και θέατρο στην Νέα Υόρκη-ΗΠΑ, Ρώμη-Ιταλία (1979-1985), όπου και απεφοίτησε, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές σε Χάγη-Ολλανδία και Μάλτα (1987-1997). Από το 1990 εργάζεται στο θέατρο ως σκηνοθέτης, ενώ από το 1992 ασχολείται με το θέατρο στην Ψυχικά Υγεία, το θέατρο στην Εκπαίδευση και το θέατρο της Διαφορετικότητας. Πήρε μέρος σε πολλά διεθνή προγράμματα για το θέατρο. Συνεργάστηκε σαν σκηνοθέτης με πολλά θεατρικά σχήματα στον Ευρωπαϊκό και Ελλαδικό χώρο, ενώ εξακολουθεί την στενή συνεργασία με τον καθηγητή John Schrantz και το  Teatru Mida (Μάλτα), τον Vito Minoia και το Teatrto Aenigma (Ουρμπίνο- Ιταλία). Από το 2001 έως και σήμερα σκηνοθετεί την Ομάδα Πειραματικού Θεάτρου «FrACTals»- την οποία ίδρυσε η ίδια-, λαμβάνοντας μέρος σε πολλά διεθνή φεστιβάλ στο  εξωτερικό και στην Ελλάδα.