Ο Bataille γράφει: “Είναι φυσικό το έγκλημα να προτιμά τη νύχτα. Χωρίς αυτήν δεν θα ήταν έγκλημα. Όμως όσο πιο σκοτεινή είναι η νύχτα τόσο η φρίκη της θέλει να βγει στο φως του ήλιου”.

Ο Ζιλ ντε Ραι, Στρατάρχης της Γαλλίας, συμπολεμιστής της Ιωάννας της Λωρραίνης, το 1440 απολογείται στο δικαστήριο της Ιεράς Εξέτασης για τα εγκλήματά του. Το δικαστήριο αποφασίζει τη θανατική του καταδίκη με απαγχονισμό και πυρά. Κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία, σοδομισμό και μαύρη μαγεία. Το φαινόμενο «Ζιλ ντε Ραι», απασχολεί μέχρι και σήμερα τους μελετητές. Πώς ένας άνθρωπος θεοσεβούμενος, πιστός στο Χριστό και στην Ιωάννα της Λωρραίνης, ένθερμος πατριώτης που πολέμησε για την απελευθέρωση της Γαλλίας κι έγινε Στρατάρχης, έφτασε στο αντίθετο άκρο; Τα πρακτικά της δίκης του Ζιλ ντε Ραι έχουν σωθεί στο ακέραιό τους, όπως επίσης και τα πρακτικά της πολιτικής του δίκης.

Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Νίκος Χατζηπαπάς ερμηνεύει με συγκλονιστικό τρόπο το έργο του Ούγκο Κλάους, δίνοντας ένα ρεσιτάλ ερμηνείας, με τη συμμετοχή του Πάνου Λαμπρίδη, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 9 μμ. στη σκηνή του Θεάτρου Σημείο.  Το έργο, που θα παρουσιάζεται για έξι ακόμα παραστάσεις -δηλαδή μέχρι και την Τρίτη 4 Δεκεμβρίου-έχει κερδίσει τις εντυπώσεις κριτικών και κοινού, με το Νίκο Χατζηπαπά να μεταμορφώνεται επί σκηνής  σε έναν από τους δέκα μεγαλύτερους δολοφόνους όλων των εποχών.

Λίγες ώρες πριν την παράσταση της περασμένης Δευτέρας, συναντήσαμε τον κύριο Χατζηπαπά και μιλήσαμε μαζί του για το εμβληματικό κείμενο του Κλάους ,την προσωπικότητα του Ζιλ ντε Ραι, το φως και το σκοτάδι.

-Το έργο “Ζιλ και η Νύχτα” του Hugo Claus παρουσιάζεται από 8/10 στο Θέατρο Σημείο. Για ποιο λόγο επιλέξατε να σκηνοθετήσετε και να ερμηνεύσετε ο ίδιος αυτό το έργο;

Ν.Χ.: Το "Ζιλ και η νύχτα" είναι ένα σύνθετο κείμενο με ποικίλες αναφορές και πολλαπλό ενδιαφέρον: Σκηνοθετικό, υποκριτικό, ψυχογραφικό, κοινωνικοπολιτικό, δικαστικό και θρησκευτικό ενδιαφέρον. Ήταν μια πρόκληση στην οποία θέλησα να ανταποκριθώ. Τώρα γιατί αποφάσισα να το σκηνοθετήσω και να το ερμηνεύσω ταυτόχρονα, πράγματι ήταν μια απόφαση που δεν θα μπορούσε να γίνει με διαφορετικό τρόπο γιατί θέλησα να προσεγγίσω το έργο με μια πολύ συγκεκριμένη μέθοδο και να δοκιμάσω, να πειραματιστώ πάνω σε ορισμένα ζητήματα που σχετίζονται με τον ηθοποιό και το ρόλο. Εάν έπρεπε να συνεργαστώ με έναν σκηνοθέτη στη συγκεκριμένη περίπτωση και μόνο το τονίζω, αυτός θα έπρεπε να είναι ο εαυτός μου. Το τονίζω γιατί δεν θέλω να βγει το συμπέρασμα ότι δεν θέλω να συνεργαστώ με άλλον σκηνοθέτη, κάθε άλλο. Το συγκεκριμένο όμως εγχείρημα έπρεπε να γίνει έτσι.

-Ποιο μυστήριο κρύβεται πίσω από την προσωπικότητα του Ζιλ Ντε Ραι;

Ν.Χ.: Ο Ζιλ ντε Ραι ήταν μια ξεχωριστή προσωπικότητα της εποχής του. Ο πιο πλούσιος άνθρωπος της Ευρώπης εκείνη την περίοδο, μορφωμένος, πιστός στο Χριστό και τη Γαλλία, στρατάρχης της Γαλλίας και πιστός σύντροφος της Ιωάννας της Λωραίνης.  Τι αλλάζει και από αυτό που ήταν μεταμορφώνεται στον πιο ψυχρό και ειδεχθή εγκληματία; Αυτό είναι ένα ερώτημα που απασχολεί όλους τους μελετητές της περίπτωσης Ζιλ ντε Ραι.

-Το έργο του Κλάους αποτελεί την απολογία του Ζιλ ντε Ραι στο εκκλησιαστικό δικαστήριο της Νάντης που τον καταδίκασε σε θάνατο με αγχόνη και πυρά το 1440. Πώς προσεγγίσατε δραματουργικά αυτή την απολογία;

Ν.Χ.: Πρωτίστως με ενδιαφέρει ο Ζιλ ντε Ραι ως άνθρωπος και ως χαρακτήρας: Η ψυχογραφική πλευρά του ρόλου και του έργου. Το δικαστικό ενδιαφέρον και το ιστορικό ούτως ή άλλως προκύπτει από το ίδιο το κείμενο. Με ενδιαφέρει πρώτα και κύρια στον Ζιλ η συνύπαρξη σε βαθμό αξεδιαλυτο του καλού και του κακού που είναι ένα ζήτημα που ανάγεται στη φύση της ανθρώπινης νόησης. Στην συνύπαρξη τόσο των δημιουργικών όσο και των καταστροφικών τάσεων του ανθρώπου.

-Ποια είναι τα πιο κρίσιμα σημεία αυτής της απολογίας;

Ν.Χ.: Στην πρώτη σκηνή του έργου, ουσιαστικά υπάρχει μια αναμέτρηση Ζιλ και Ιεράς εξέτασης. Το εκκλησιαστικό δικαστήριο επιθυμεί διακαώς να εκμαιεύσει από τον Ζιλ ότι αναγνωρίζει την δικαιοδοσία της να τον δικάσει. Ο Ζιλ ντε Ραι δεν γνωρίζει ακόμα το τι γνωρίζουν οι δικαστές και ποιες είναι οι κατηγορίες. Ανησυχεί και προσπαθεί να καταλάβει τις προθέσεις των δικαστών και ποιες είναι οι κατηγορίες. Φοβάται και τρέμει τον αφορισμό περισσότερο από τον θάνατο κάτι που συμβαίνει στην δεύτερη σκηνή του έργου. Η τρίτη σκηνή στο κελί του Ζιλ είναι μια σκηνή προϊόν της φαντασίας του Ούγκο Κλάους. Σε αυτή ξετυλίγεται η σχέση του Ζιλ ντε Ραι με την Ιωάννα της Λωραίνης η οποία είναι και κομβικό στοιχείο στο έργο (αναφορά στο καλό), όπως και με το δαίμονα Μπαρόν, (αναφορά στο κακό). Στο 4ο μέρος ο Ζιλ ντε Ραι ομολογεί τα εγκλήματα τού και αρνείται την ενέργεια του διαβόλου, πράγμα που το αναιρεί στην 5η σκηνή παραδεχόμενος τα εγκλήματα και την ενέργεια των δαιμόνων.

-Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν ηθοποιό που υποδύεται τον Ζιλ ντε Ραι;

Ν.Χ.: Η μεγαλύτερη πρόκληση για τον ηθοποιό είναι να προσεγγίσει το ρόλο με απόλυτη αλήθεια, να αναδείξει τις λεπτές ισορροπίες και αποχρώσεις, τις απίστευτες διακυμάνσεις και αντιφάσεις μιας τρομερής προσωπικότητας πού ήταν ο Ζιλ ντε Ραι.

-Ο Ζιλ ντε Ραι ήταν συμπολεμιστής της Ιωάννας της Λωρραίνης, αλλά κατέληξε να έχει μία τελείως διαφορετική πορεία. Κατά τη γνώμη σας τι τον ώθησε να μετατραπεί σε έναν αιμοσταγή δολοφόνο;

Ν.Χ.: Η Ιωάννα αποτελεί το καλό, το φωτεινό στοιχείο του έργου. Όταν η Ιωάννα καίγεται στην πυρά, ο Ζιλ βυθίζεται στην τρέλα και στα πιο ειδεχθή και αποτρόπαια εγκλήματα: Εγκλήματα σε βάρος αθώων παιδιών. Το ταξίδι του Ζιλ ντε Ραι είναι ένα ταξίδι στην πιο βαθιά νύχτα, λες και ήθελε να προκαλέσει το θεο που επέτρεψε να κάψουν τον άγγελο του, όπως αναφέρει και στο έργο.  Ο Ζιλ στράφηκε εναντίον του θεου στον οποίο πίστευε βαθιά. Ο Ζιλ είναι ο άνθρωπος που έχασε την πίστη του και μέσα από το έγκλημα αναζητά να εκδικηθεί το Θεό και να τον προκαλέσει για να δηλώσει την παρουσία του.

-Ποιο ήταν το ταξίδι δίχως τέλος που ονειρεύτηκε ο Ζιλ και πίστευε ότι  θα τον έσωζε;

Ν.Χ.: Ο Ζιλ βυθίστηκε στο σκοτάδι του ερέβους. Ήταν μια πρόκληση στο θεό του. Πέρασε στην αντίπερα όχθη και αναζήτησε την λύτρωση από τις ενοχές γιατι δεν κατάφερε να σώσει την Ιωάννα , και την σωτηρία από την οικονομική καταστροφή ως άλλος Φάουστ στην σύμπραξη με τον διάβολο. Το ταξίδι αυτό τελειώνει με την έσχατη ταπείνωση μέσω της δημόσιας ομολογίας των εγκλημάτων του και τον πιο φρικτό και ταπεινωτικό θάνατο της αγχόνης και της πυράς.

-Τι ήταν αυτό που φοβόταν περισσότερο ο Ζιλ: ο θάνατος ή ο αφορισμός;

Ν.Χ.: Ο Ζιλ φοβάται περισσότερο τον αφορισμό από τον θάνατο. Αγωνιούσε, εκλιπαρούσε για να τον γλιτώσει και το κατάφερε. Ως βαθιά θρησκόληπτος στην πραγματικότητα ο αφορισμός σήμαινε αιώνια καταδίκη στην κόλαση, αιώνια πυρά

-Τελικά ο Ζιλ ντε Ραι ήταν αθώος ή ένοχος;

Ν.Χ.: Με βάση το έργο ο Ζιλ ομολογεί τα εγκλήματα του άρα είναι ένοχος. Ωστόσο αυτό δεν είναι το θέμα του έργου, ούτε της παράστασης φυσικά. Υπάρχουν μελετητές που αποδέχονται την αθωότητα του, ότι οι κατηγορίες ήταν προϊόν σκευωρίας για να καρπωθούν την τεράστια περιουσία του, πράγμα που ίσχυε. Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι ο  Ζιλ διέπραξε αυτά τα εγκλήματα και μάλιστα πολύ περισσότερα τα οποία δεν έχουν αποδειχθεί. Πράγματι το 2009 έγινε μια αναθεώρηση της δίκης στην Γαλλία που τον αθωώνει, αλλα επαναλαμβάνω αυτό δεν αφορά την παράσταση. Είναι θέμα των ιστορικών ή κάποιου άλλου έργου.

-Τι μας διδάσκει η ιστορία του Ζιλ;

Ν.Χ.: Προσωπικά με ενδιαφέρουν οι μεταφορές του έργου, η ανατομία της ανθρώπινης νόησης των αυτοκαταστροφικών και δημιουργικών της τάσεων. Ο μόνος τρόπος να πολεμήσεις το κακό είναι να το ξεμπροστιάσεις, να το φέρεις στο φως. Όπως οι παλιές ταινίες των βρικολάκων με τον Κρίστοφερ Λι όπου ο μόνος τρόπος να νικήσεις τον βρικόλακα είναι να τον παγιδεύσεις στο φως του ήλιου.

-Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;

Ν.Χ.: Το “TANGO” του Σλάβομιρ Μρόζεκ, ανέβηκε στις 5 Νοεμβρίου στο θέατρο OLVIO με τις πρώτες παραστάσεις του να είναι sold out, ενώ μέσα στο 2019 θα ανέβει και η “Νύχτα των Δολοφόνων” του Χοσέ Τριάνα. Μέχρι την άνοιξη θα πρέπει να ανεβάσω τη “Μηχανή Caspar”, για την οποία η θεατρική μου ομάδα Helix, έχει επιχορηγηθεί από το Υπουργείο πολιτισμού και κάποια άλλα σχέδια που θα ανακοινωθούν εν καιρώ.

Το έργο «Ζιλ και η Νύχτα» του Ούγκο Κλάους σε ερμηνεία – σκηνοθεσία Νίκου Χατζηπαπά, θα παρουσιάζεται για έξι ακόμα παραστάσεις (μέχρι και τις 4/12) στη σκηνή του Θεάτρου Σημείο (Χαριλάου Τρικούπη 4, Καλλιθέα, πίσω από το Πάντειο).

***Η παράσταση είναι κατάλληλη για θεατές άνω των 18 ετών

Περισσότερες πληροφορίες αναζητήστε στο: https://www.facebook.com/zilkaiinychta/

Ο Νίκος Χατζηπαπάς σπούδασε θέατρο, κινηματογράφο, σκηνογραφία, ενδυματολογία και γραφικές τέχνες. Το 1979 ίδρυσε την Εταιρεία Δωδεκανησιακού Θεάτρου. Το 1987 ίδρυσε το Μαγικό Θέατρο. Το 1996 ίδρυσε το Helix Action Theatre. Με παραστάσεις του έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και Ευρωπαϊκές Διοργανώσεις σε Μεγάλη Βρετανία, Πολωνία (Malta Festival), Μπελαρούς, Γαλλία, Ιταλία, Βουλγαρία, Σερβία, Κροατία, Κύπρο, Τουρκία, Αίγυπτο, Ινδία και Κίνα (31o Φεστιβάλ των Εθνών). Την περίοδο 1991-1995 διετέλεσε Διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Ρόδου. Από το 1997 – 2000 συνεργάστηκε ως σκηνοθέτης στο Εθνικό Θέατρο. Συνεργάτης της Πειραματικής Σκηνής της Τέχνης Θεσσαλονίκης και πολλών Περιφερειακών Θεάτρων. Από το 2009 διοργανώνει το Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Δρόμου στην Αθήνα. Έχει υλοποιήσει τα Ευρωπαϊκά προγράμματα Helidra (leader) και το πρόγραμμα Circus as way of life (partner). Εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Πανευρωπαϊκό Νομαδικό Πανεπιστήμιο στο Πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου του Aurillac στη Γαλλία, που πραγματοποιήθηκε το 2008. Tο 2010 συμμετείχε ως προσκαλεσμένος στο Open Street International forum στο Fermo της Ιταλίας. Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Υποψηφιότητας της Ρόδου (Α και Β φάση), για την Πολιτιστική Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2021. Από το 2014 - 2016 διετέλεσε Καλλιτεχνικός Διευθυντής και παραγωγός του Θεάτρου “Προσκήνιο”. Το 2015 διοργάνωσε το Φεστιβάλ Θεάτρου Βαλίστας. Έχει σκηνοθετήσει έργα των   Σαίξπηρ, Μπεν Τζόνσον, Κρίστοφερ Μάρλοου, Μολιέρου,  Κάρλο Γκολντόνι,  Άντον Τσέχωφ, Φ. Γκαρθία Λόρκα, Σάμουελ Μπέκετ, Μπέθ Χένλυ, Μισέλ Ντε Γκελντερόντ, Μάϊκλ Φρέϊν, Γιούκιο Μισίμα, Αριστοφάνη, Αισχύλο, Καζαντζάκη, Θεοτοκά, Ζιώγα, Μάτεσι, Μπόστ, Σκούρτη, Κεχαϊδη, Μουρσελά, Λυμπεράκη, Ευθυμιάδη, Δωριάδη, Μοντσελέζε, Χουρμούζη κα. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών και του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2018.