Ο δίσκος «Λάρυμνα» των Μαρία Λατσίνου & Mokita, κέρδισε τις εντυπώσεις από την πρώτη κιόλας ημέρα της κυκλοφορίας του. Τα τραγούδια του άλμπουμ «Λάρυμνα», που κυκλοφορεί από την Puzzlemusik , ηχογραφήθηκαν το περασμένο καλοκαίρι σε μια αγροικία στη Λάρυμνα Φθιώτιδας. Με την πολύτιμη βοήθεια του Μανώλη Αγγελάκη το σχήμα έστησε στούντιο και μέσα από τη δημιουργική διαδικασία που ακολούθησε ηχογράφησε σε διάστημα 6 ημερών όλα τα τραγούδια του άλμπουμ.
Λίγες μέρες μετά την επίσημη παρουσίαση του δίσκου, μιλήσαμε με τον Χρήστο Αλεξόπουλο, ένα από τα ιδρυτικά μέλη του σχήματος και παραγωγό του δίσκου για αυτό τον νέο κύκλο τραγουδιών, αλλά και τη διεισδυτική ματιά που οφείλουμε να ρίχνουμε σε όλα αυτά που δε θα γίνουν ποτέ.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα του project «Λάρυμνα»;
Χ.Α.: Τη σεζόν 2016-2017 ήμασταν αρκετά δραστήριοι συναυλιακά αλλά, για μια σειρά λόγων, οι πρόβες μας δεν ήταν τόσο τακτικές όσο θα θέλαμε. Κι ενώ είχαμε ετοιμάσει κάποια τραγούδια για επόμενο άλμπουμ, κι υπήρχαν κι άλλα στη σειρά να δοκιμαστούν, η όλη διαδικασία καθυστερούσε. Είχαμε ήδη κάνει μια στροφή στον ήχο μας , η αρχή της οποίας αποτυπώθηκε στο «μεταβατικό» live άλμπουμ Μια Ανάσα Μετά. Τα λίγα καινούργια τραγούδια που ετοιμάσαμε μετά από αυτό έδειχναν την εξέλιξη που θα μπορούσαμε να έχουμε αλλά οι ρυθμοί δουλειάς μας στο νέο υλικό ήταν αργοί. Έτσι, το να πάμε να ηχογραφήσουμε το νέο άλμπουμ στην αγροικία στην Φθιώτιδα το καλοκαίρι του 2017 αποφασίστηκε ως ένας μοχλός άσκησης δημιουργικής πίεσης για πιο γρήγορο αποτέλεσμα. Το να ξέρεις το πού μπορείς να πας, αλλά, για τους όποιους λόγους, να καθυστερείς πολύ να φτάσεις εκεί , εκτός του ότι μπορεί να γίνει εκνευριστικό, μπορεί να υπονομεύσει ή και να σκοτώσει τελικά την όποια δημιουργική διάθεση. Θελήσαμε να το αποφύγουμε αυτό.
-Ξεκινήσατε έχοντας στις αποσκευές σας μόνο τα πέντε από τα δέκα τραγούδια που συμπεριλαμβάνονται στο δίσκο. Ποιο ήταν το έναυσμα για την δημιουργία και την ηχογράφηση των υπόλοιπων;
Χ.Α.: Τα πέντε ήδη έτοιμα τραγούδια μας ικανοποιούσαν ιδιαίτερα. Για τα υπόλοιπα η ιδέα ήταν ότι θα προέκυπταν στο διάστημα των 6 ημερών της εγκατάστασης μας στην αγροικία. Δεν είχαμε κάποιο πλάνο. Η νέα ηχητική κατεύθυνση είχε αρχίσει να διαμορφώνεται (και αυτό περιελάμβανε διάφορα “Dos” και αρκετά “Don’ts” στο τρόπο που θα δουλεύαμε και θα ενορχηστρώναμε ) αλλά η ιδέα ήταν ότι … δεν είχαμε ιδέα ως προς το τι ακριβώς θα προέκυπτε παρ’ όλο που ο στόχος μας ήταν σαφής και συγκεκριμένος: η δημιουργία του νέου υλικού να προέλθει από την ίδια την διαδικασία. Όπως και, τελικά, συνέβη: 6 μουσικοί κι ένας ηχολήπτης, ο Μανώλης Αγγελάκης - του οποίου, όπως και το περιμέναμε, η συμβολή αποδείχθηκε καίρια - έγκλειστοι (αφού έγκλειστοι ήμασταν πρακτικά) σε μια ευρύχωρη αγροικία με υπέροχη αυλή για 6 ημέρες. Η συγκεκριμένη, λοιπόν, συνθήκη, τα εκεί ερεθίσματα , οι αντιδράσεις κι οι αλληλεπιδράσεις μας ήταν το δημιουργικό μας έναυσμα. Ακόμη κι η καρυδιά στην αυλή ήταν σωτήρια. Τους στίχους για δύο από τα τραγούδια που γεννήθηκαν στη Λάρυμνα, καθώς και τη βασική συνθετική ιδέα και δομή τους, τα έγραψα το πρωί της 4ης ημέρας κάτω από τον ίσκιο αυτής της καρυδιάς.
-Τι εμπειρίες αποκομίσατε από τη διαδικασία αυτής της ιδιάζουσας ηχογράφησης;
Χ.Α.: Το έχω αναφέρει σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις αυτό που θα πω και θα το καταθέσω κι εδώ: πιστεύω ότι κάθε μουσικός, είτε παίκτης, είτε συνθέτης, είτε και τα δύο, «πρέπει» να ζήσει τουλάχιστον μία φορά στη μουσική πορεία του μία ανάλογη εμπειρία. Με την ευκαιρία να επισημάνω ότι αυτός ο τρόπος ηχογράφησης άλμπουμ ήταν αρκετά διαδεδομένος τη δεκαετία του 1970, κυρίως στην Αμερική. Ο πλούτος και το εύρος των εμπειριών που αποκομίζει κανείς θα έλεγα ότι είναι απερίγραπτος. Δυσκολεύομαι να το εκφράσω. Από τη μια η όλη εμπειρία ήταν σίγουρα απελευθερωτική. Από την άλλη, πάλι, έχεις να αντιμετωπίσεις σειρά δεσμεύσεων ή και απρόοπτων δυσκολιών ακόμη. Κυριαρχούσε το εξής οξύμωρο: συνεχής αναμέτρηση, μέσα όμως σε ένα χαλαρό περιβάλλον που σε ανατροφοδοτούσε συνεχώς αφού δεν είχες να κάνεις τίποτε άλλο παρά να δουλέψεις δημιουργικά για τον δίσκο.
-Αλήθεια, γιατί επιλέξατε να ηχογραφήσετε το δίσκο στη συγκεκριμένη περιοχή;
Χ.Α.: Το χειμώνα του 2017, παρ’ όλο που για τους λόγους που ανέφερα παραπάνω η ηχογράφηση του επόμενου δίσκου μας έδειχνε κάτι το πολύ μακρινό – ή ίσως ακριβώς γι’ αυτό (;) – ο μπασίστας μας ο Γιώργος Λιάπης στο περιθώριο μιας πρόβας μας ανέφερε γι’ αυτή την όμορφη αγροικία στη Λάρυμνα – εξοχικό της οικογενείας του στο οποίο κάνει διακοπές και ο ίδιος συχνά. Του φαινόταν πολύ καλή ιδέα να οργανώναμε την ηχογράφηση του επόμενου δίσκου μας εκεί – όταν, βέβαια, θα ήμασταν έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Τόσο ο Γιώργος Ανδρουλάκης ο λυράρης τόσο η Μαρία Λατσίνου όσο κι ο Φοίβος Βαλαβάνης (τύμπανα) το βρήκαν αμέσως πολύ καλή ιδέα. Η δε Βάσω Μιχαηλίδου (ακορντεόν) ενθουσιάστηκε! Κι εγώ ενθουσιάστηκα κι αφού πήρα περισσότερες πληροφορίες το ξεστόμισα: «Περίφημα! Και γιατί δεν πάμε να ηχογραφήσουμε εκεί, άμεσα;». Έτσι έγινε.
-Ένα από τα τραγούδια του δίσκου, που ξεχωρίσαμε είναι και το «Όλα αυτά που δε θα γίνουν ποτέ». Η ματιά σε όλα αυτά που δε θα γίνουν ποτέ, μπορεί να είναι καθοριστική στην πορεία ενός ανθρώπου;
Χ.Α.: Από τη δική μου σκοπιά το τραγούδι αναφέρεται στο πως δρούμε στην καθημερινότητα μας παρόλο που ξέρουμε ότι κάποια πράγματα από αυτά που θα επιθυμούσαμε δεν θα γίνουν ποτέ. Και παράλληλα αναφέρεται στο πώς αυτή η καθημερινότητα, σε κάποιο βαθμό, μάς καθορίζει ∙ πως μας επηρεάζει και με τον τρόπο της συμβάλει στο κάποια από αυτά τα πράγματα να μην γίνουν, πράγματι, ποτέ. Ακόμη κι αν η καθημερινότητα αυτή περιλαμβάνει, λόγου χάρη, τη μεθυστική μυρωδιά που αναδίδει το αγιόκλημα στην αυλή – άρα δεν μιλάμε απαραίτητα για μια καθημερινότητα οπωσδήποτε προβληματική. Και ναι, η ματιά σε όλα αυτά που δεν θα γίνουν ποτέ, μπορεί να είναι καθοριστική στην πορεία ενός ανθρώπου. Δεν το είχα σκεφτεί έτσι, αλλά συμφωνώ. Μέσα από μια τέτοια διαδικασία ας πούμε ότι θα μπορούσε κανείς να δει τι δεν μπορεί να έχει, γιατί δεν μπορεί να το έχει και να πράξει τα ανάλογα για να έχει τουλάχιστον άλλα πράγματα που θα τον ικανοποιήσουν σε αντίστοιχο βαθμό με τα πράγματα που δεν έχει. Και όταν λέω «πράγματα» δεν εννοώ απαραιτήτως τα υλικά αγαθά. Το ίδιο θα μπορούσε να ισχύει όσο και για «πράγματα» που φέρνουν έναν άνθρωπο πιο κοντά στην ψυχική ηρεμία, την συναισθηματική πληρότητα, πιο κοντά στην πορεία για την προσωπική εξέλιξη και ολοκλήρωση.
-«Στο τέλος της ημέρας κάτω από τον ίδιο ουρανό κοιμόμαστε όλοι», αναφέρει ένα ακόμα τραγούδι του δίσκου. Πράγματα και καταστάσεις που είναι δεδομένα, πόσο ανοίκεια φαντάζουν στην εποχή μας;
Χ.Α.: Υπάρχουν φορές που είναι τόσο διαφορετικά τα θέλω μας ή/και οι παγιωμένες αντιλήψεις μας ώστε φτάνουμε στην τυφλή μισαλλοδοξία. Για κάποιους ανθρώπους είναι τέτοια η δίψα και η ανάγκη για εξουσία (ακόμα και σε χώρους όχι και τόσο προφανείς) που χειραγωγούν άλλους ανθρώπους προκειμένου να σβήσουν αυτή την δίψα. Άλλοι πάλι, προκειμένου να αισθανθούν ότι στέκονται στα πόδια τους, έχουν μεγάλη ανάγκη να ακολουθούν και να πιστεύουν σε σταθερές τις οποίες δεν ορίζουν οι ίδιοι ∙ σε τέτοιο βαθμό που η όποια ιδιαιτερότητα (και άρα η απόκλιση από αυτές τις σταθερές) είναι βαθιά προβληματική, αν όχι κι «εγκληματική» ακόμη. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ναι πράγματι, δεδομένα όπως «Στο τέλος της ημέρας κάτω από τον ίδιο ουρανό κοιμόμαστε όλοι» μπορεί και να ακούγονται ανοίκεια.
-Όσον αφορά τη μία και μοναδική live παρουσίαση του δίσκου, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, ποιες ιδιαιτερότητες παρουσίαζε;
Χ.Α.: Ζητήσαμε από τον Μανώλη Αγγελάκη, τόσο επειδή ήταν μέλος της ομάδας μας στη Λάρυμνα στο καταλυτικό πόστο του ηχολήπτη, όσο και επειδή έχει έναν ιδιαίτερο και προσωπικό τρόπο με τον οποίο αφηγείται ιστορίες, να αφηγηθεί την εμπειρία του από την ηχογράφηση. Οι αφηγήσεις αυτές ηχογραφήθηκαν και θα παρεμβάλλονται ανάμεσα στις ζωντανές εκτελέσεις των τραγουδιών του δίσκου, ενώ εμείς παράλληλα θα παίζουμε μουσική κατά τη διάρκεια αυτών των αφηγήσεων. Οπότε μιλάμε για μια διαφορετική live παρουσίαση άλμπουμ η οποία σε ένα βαθμό είχε και στοιχεία performance, στοιχεία που προσέδωσαν θεατρικότητα , επιχειρώντας να αναπαραστήσουν την ατμόσφαιρα των δοκιμών κατά τη διάρκεια των ηχογραφήσεων στη Λάρυμνα. Επειδή η παρουσίαση αυτή ήταν σημαντική για εμάς θελήσαμε να της δώσουμε και ένα μοναδιαίο χαρακτήρα. Έτσι, την Παρασκευή 26 Οκτωβρίου στο ΙΛΙΟΝ plus της Πατησίων ήταν η μοναδική φορά που το άλμπουμ παρουσιάστηκε στο σύνολο του – και με τον τρόπο που περιέγραψα παραπάνω. Είναι κάτι που δεν θα επαναληφθεί, τουλάχιστον όχι στην Αθήνα. Να διευκρινίσω όμως ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σχέδιο παρουσίασης του άλμπουμ σε άλλες πόλεις.
-Το σχήμα «Μαρία Λατσίνου & Mokita» δημιουργήθηκε το 2012 συστήνοντας μία πρόταση ανανέωσης του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού. Η διαδικασία επαναπροσδιορισμού ενός μουσικού «ρεύματος», ποια βήματα απαιτεί ούτως ώστε να είναι επιτυχής;
Χ.Α.: Πράγματι, μπορεί το πρώτο άλμπουμ, το «Μια Ανάσα Δρόμος», να κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 2015 αλλά οι διεργασίες για αυτό, η πρώτη μορφή του σχήματος, δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο (αν δεν απατώμαι) του 2012. Υπήρχε ηχητικό και συνθετικό όραμα από την πρώτη στιγμή γι’ αυτό κι άλλωστε επιλέχτηκε και ο συγκεκριμένος συνδυασμός μουσικών οργάνων: φωνή, πιάνο, ακορντεόν, μπάσο, τύμπανα. Η κρητική λύρα με συμπαθητικές χορδές προστέθηκε το φθινόπωρο του 2014. Από τα πρώτα του βήματα το σχήμα έδειξε ότι αρέσει στο κοινό. Αυτή η νέα προσέγγιση, μια πρόταση ανανέωσης του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού που αναφέρετε κι εσείς, σε μια τελείως διαφορετική λογική από τη συνήθη περιχαράκωση ανάμεσα σε «έντεχνο», «λαϊκό», «ροκ» κλπ, με ζητούμενο την πρόσμιξη φαινομενικά ετερόκλητων στοιχείων (παραδοσιακή μουσική, ροκ, τζαζ) και σε δημιουργικό διάλογο με ηχητικές τάσεις του εξωτερικού, έδειξε να ενδιαφέρει. ‘Έμπρακτη απόδειξη αυτού η live παρουσίαση του πρώτου άλμπουμ τον Απρίλιο του 2015 στο Θέατρο Πόρτα, ημέρα Τρίτη, τελευταίες μέρες του Απρίλη, σε μετα-Πασχαλινή η οποία ήταν sold-out! Το ευχόμασταν, το ελπίζαμε, αλλά δεν μπορώ να πω ότι πραγματικά το περίμενε κανείς μας. Δεν αρκεί όμως η καλλιτεχνική πρόταση και το ενδιαφέρον του κοινού. Χρειάζεται να συμβάλουν και τα Φεστιβάλ και οι ραδιοφωνικοί σταθμοί. Δηλαδή, για να επαναπροσδιοριστεί ένα μουσικό ρεύμα ή για να δημιουργηθεί ένα καινούργιο είναι απαραίτητο να συμβάλουν όλοι οι «παίκτες». Με δυο λόγια, δεν έχουν μόνο σημασία τα βήματα που κάνεις εσύ. Έχουν την ίδια – και καμιά φορά μεγαλύτερη – σημασία και τα βήματα που κάνουν οι άλλοι. Κι οι άλλοι ή έστω κάποιοι άλλοι, μπορεί και να μην ενδιαφέρονται για την ανανέωση - όσο κι αν διατείνονται για το αντίθετο.
-Ο Νίτσε κάποτε είχε πει ότι για αυτή την καινούρια μουσική χρειάζονται και καινούρια αυτιά. Μπορούν λοιπόν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις εδραίωσης μίας νέας μουσικής πρότασης σε μία εποχή όπου η εμπορικότητα υπερισχύει;
Χ.Α.: Η εμπορικότητα – με τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι ότι την εννοείτε – υπερίσχυε και πάντα θα υπερισχύει. Θεωρώ ότι είναι δομικό στοιχείο των ανθρωπίνων κοινωνιών. Εξίσου σημαντικό δομικό στοιχείο των ανθρωπίνων κοινωνιών όμως είναι και ανανέωση, η ύπαρξη νέων δημιουργικών προτάσεων. Και σε κάθε κοινωνία, σε κάθε εποχή, κάποιες από αυτές τις προτάσεις (και ποτέ όλες) θα προχωρήσουν τα πράγματα μπροστά, αλλού, σε ένα άλλο επίπεδο, σε μια διπλανή παράλληλο – όπως θέλετε πείτε το. Και όταν αυτό συμβαίνει, είναι τέτοια η δυναμική και η δύναμη των νέων προτάσεων που σταδιακά, αργά ή γρήγορα αλλάζουν τις παγιωμένες αντιλήψεις για το τι είναι εμπορικό. Αλλάζει ακόμη και το εμπορικό το ίδιο. Η εμπορικότητα αφομοιώνει άλλοτε την ουσία, άλλοτε τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των νέων δημιουργικών προτάσεων και μεταμορφώνεται. Μετά από μια συνήθως σύντομη μεταβατική περίοδο το… μεταμορφωμένο εμπορικό υπερισχύει εκ νέου σε αυτή τη νέα του μορφή. Παγιώνεται μέχρι που νέες δημιουργικές προτάσεις θα το μεταμορφώσουν εκ νέου κ.ο.κ. Ο Νίτσε είχε δίκιο σε αυτήν την περίπτωση. Για την καινούργια μουσική χρειάζονται και καινούργια αυτιά. Είναι προϋπόθεση εδραίωσης μίας νέας μουσικής πρότασης. Και μάλιστα η ιστορία έχει δείξει ότι αυτά τα καινούργια αυτιά δεν είναι καθόλου απαραίτητο να αποτελούν την πλειοψηφία. Η εμπορικότητα και το γεγονός ότι υπερισχύει έχουν, τελικά, μικρότερη σημασία. Αποτελεί ίσως μια βολική δικαιολογία για μην απομακρύνονται ορισμένοι άνθρωποι από το «comfort zone» τους. Για να αποφύγουν να βάλουν το λιθαράκι τους, από την όποια θέση τους, π.χ. σε ένα υπό διαμόρφωση ρεύμα που θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά. Η εμπορικότητα ήταν και θα είναι πάντα εκεί. Κι έχει τέτοια αντανακλαστικά ώστε, όταν χρειάζεται, να μεταμορφώνεται προκειμένου να εξακολουθήσει να υπερισχύει. Τα καινούργια αυτιά κάνουν την διαφορά. Και όπως είπα και πριν δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι πολλά. Αλλά σίγουρα χρειάζεται να είναι τα κατάλληλα.
-Εν κατακλείδι, δανείζομαι τη λέξη “Mokita” και την ερμηνεία της. Ποια είναι η αλήθεια που όλοι γνωρίζουν αλλά έχουν συμφωνήσει να μη μιλούν για αυτή;
Χ.Α: Αυτό ποικίλει . “Mokita” μπορεί να έχει συμφωνηθεί ανάμεσα σε ένα ζευγάρι ανθρώπων (φιλικό, ερωτικό , επαγγελματικό ή άλλο) ή ανάμεσα σε οποιαδήποτε μικρή ή μεγάλη ομάδα ανθρώπων με όμοια, παρόμοια ή και τελείως αντικρουόμενα συμφέροντα ή επιθυμίες. “Mokita” μπορεί να έχει συμφωνηθεί σιωπηρά και υποσυνείδητα και ανάμεσα στα μέλη μια ολόκληρης κοινωνίας. Αλλά “Mokita” μπορεί να έχει συμφωνήσει και … μόλις ένα άτομο με τον «άλλο» τον βαθύτερο εαυτό του.. . Άρα, εξ ορισμού, η αλήθεια δεν μπορεί ποτέ να είναι μία. Αλλά πολλές φορές μπορεί να είναι και μια αλήθεια που αν και πονάει μπορεί να σε κινητοποιεί για να συνεχίζεις σε πείσμα των άλλων – το κάνουν συχνά οι… αλήθειες αυτό.
**Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2018