Μια γυναίκα σε «θεραπεία», κλεισμένη σε ένα εξοχικό δωμάτιο «ξεκουράζεται για το καλό της», ανάμεσα σε χάπια, οδηγίες και στοργικές απαγορεύσεις. Στον τοίχο του δωματίου, μια κίτρινη ταπετσαρία με παράλογα σχέδια. Ένα κίτρινο μοτίβο που ανασαίνει. Όταν αρχίζει να βλέπει μια γυναίκα παγιδευμένη πίσω από το μοτίβο, το δωμάτιο μεταμορφώνεται σε πεδίο εσωτερικού πολέμου.
Το διήγημα της γοτθικής λογοτεχνίας «Η κίτρινη ταπετσαρία» (1890), της Σάρλοτ Πέρκινς Γκίλμαν, είναι ένα έργο – φόρος τιμής για το φεμινιστικό κίνημα. Η ψυχική διαδρομή της ηρωίδας ταλαντεύεται ανάμεσα στην πραγματικότητα και την παραίσθηση, το χιούμορ και τον τρόμο, τη λογική και την κατάρρευση — ή μήπως τελικά στην απελευθέρωση;
Με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης η σκηνοθέτρια Φραντζέσκα Μινουτόλι [Francesca Minutoli] μιλά στην Εποχή για το έργο, την κακοποίηση κατά των γυναικών και τη θέση της γυναίκας στη σημερινή εποχή.
Ποιο ήταν το έναυσμα για να ανεβάσετε το έργο τη δεδομένη στιγμή;
Δουλέψαμε με τη Μαρία (Μαλταμπέ) στην προηγούμενη παράστασή μου («Καμένα λουλούδια στο παρτέρι» του Ούγκο Μπέτι) και είχε δημιουργηθεί μια πολύ καλή σχέση, επαγγελματική αρχικά και σταδιακά και προσωπική. Πριν από ένα χρόνο περίπου, η Μαρία μου πρότεινε να συνεργαστούμε ξανά πάνω σε αυτό το διήγημα της Γκίλμαν και, από την πρώτη ανάγνωση του κειμένου μέχρι την απόφαση να την ακολουθήσω σε αυτή την περιπέτεια, ήταν μια στιγμή. Είχαμε πάθος και αυτή η εμπλοκή μου γινόταν μέρα με τη μέρα ισχυρότερη και ουσιαστικότερη.
Ποια χαρακτηριστικά του έργου σας γοήτευσαν περισσότερο;
Το έργο μας μίλησε, στο σύνολό του και με άμεσο τρόπο. Ως ενήλικες γυναίκες, αναγνωρίσαμε τους εαυτούς μας στην προσπάθεια της πρωταγωνίστριας να ακουστεί η δική της φωνή, η δική της μοναδική και ανεπανάληπτη ταυτότητα, η δική της θέληση, και αναγνωρίσαμε -δυστυχώς- στα λόγια της Γκίλμαν μια αταβιστική και καθολική γυναικεία κατάσταση, μια κατάσταση που εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά επίκαιρη.
Πώς καταγράφεται η γυναικεία θέση στην Κίτρινη ταπετσαρία;
Πρόκειται για ένα κείμενο από τα τέλη του 19ου αιώνα, και θα έλεγε κανείς ότι η κατάσταση της γυναίκας που απεικονίζεται είναι πλέον μακρινή και ξεπερασμένη. Προφανώς, αυτό δεν ισχύει: η πρωταγωνίστρια υποτιμάται με συνεχή και «ανελέητο» τρόπο, είναι μια συνεχής προσπάθεια να τις φορέσουν «ταμπέλες» που η ίδια δεν αναγνωρίζει, και μάλιστα ακριβώς από τους ανθρώπους που θα έπρεπε να την καταλαβαίνουν περισσότερο. Βρίσκεται αντιμέτωπη με μηχανισμούς χειραγώγησης που της δημιουργούν αισθήματα ενοχής και βαθιά δυσπιστία στον εαυτό της και για το μέλλον της. Καταφέρνουν να εγκαταστήσουν μέσα της μια εφιαλτική αμφισβήτηση της αυτό-αντίληψής της.
Στο έργο βλέπουμε μια γυναίκα σε «θεραπεία», κλεισμένη σε ένα εξοχικό δωμάτιο «ξεκουράζεται για το καλό της». Τι αντιλαμβάνονται οι θεατές από την ψυχική διαδρομή της ηρωίδας;
Ήθελα ο θεατής να ακολουθήσει βήμα βήμα το ταξίδι αυτής της γυναίκας: να τη γνωρίσει σε μια αρχική στιγμή ευθραυστότητας, όταν παραδόξως εμφανίζεται σχετικά γαλήνια, όταν προσπαθεί ακόμη να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της κοινωνίας και των ανθρώπων γύρω της, όταν εξακολουθεί να πιστεύει ότι το πραγματικό της καλό είναι αυτό που οι άλλοι έχουν αποφασίσει γι’ αυτήν, και να ανακαλύψει εκ νέου την απίστευτα ισχυρή θέλησή της σε ένα ταξίδι που σε διάφορες στιγμές αγγίζει τα όρια της τρέλας. Γινόμαστε έτσι μάρτυρες, σε πραγματικό χρόνο, της κοπιαστικής συνειδητοποίησης μιας πραγματικότητας στην οποία δεν θέλει πλέον να υποτάσσεται και της εξίσου κοπιαστικής προσπάθειάς της να βρει τη θέση της, τη φωνή της, την αλήθεια της.
Πώς οδηγήθηκε η ηρωίδα σε ψυχολογική φθορά;
Η ηρωίδα περνάει μια στιγμή ψυχολογικής ευπάθειας μετά τον τοκετό. Έτσι, της επιβάλλεται από τον γιατρό σύζυγό της μια περίοδος ξεκούρασης σε μια βίλα μακριά από την πόλη. Για τρεις ολόκληρους μήνες η γυναίκα δεν συναντά άλλους ανθρώπους εκτός από τους λίγους που συχνάζουν στο σπίτι, δεν ασχολείται με τίποτα και σταδιακά ολοκληρώνεται η κοινωνική και πνευματική της απομόνωση. Μια βύθιση στη μοναξιά και την αδράνεια που προφανώς επιδεινώνει την ψυχολογική της κατάσταση. Στην προσπάθειά της να διατηρηθεί σωματικά και πνευματικά ενεργή, αναπτύσσει σταδιακά μια συγκρουσιακή σχέση με την ταπετσαρία του δωματίου της και με αυτό που «κρύβει». Η ταπετσαρία γίνεται σύντροφος, βαλβίδα διαφυγής, φίλος και εχθρός. Αυτή η σχέση, που αγγίζει επικίνδυνα τα όρια της ψύχωσης, είναι αυτό που τελικά αποκαλύπτει στην γυναίκα τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει για να ελευθερωθεί.
Μπορεί να σπάσεις αυτός ο κύκλος της βίας που έχει περιβάλει την ηρωίδα;
Εμείς επιλέξαμε να σώσουμε τους εαυτούς μας. Θέλαμε να επιβεβαιώσουμε σθεναρά ότι ναι, είναι εφικτό. Αλλά όχι ανώδυνα. Μπορεί να χρειαστεί να αφήσουμε «πτώματα» κατά μήκος της διαδρομής…
Αισθάνεστε ικανοποιημένη από τη θέση της γυναίκας στην εποχή μας; Έχουν γίνει βήματα βελτίωσης;
Ας είμαστε ειλικρινείς, τα πράγματα έχουν σίγουρα αλλάξει, αλλά επειδή έχουν αλλάξει οι καιροί, όχι επειδή έχει αλλάξει κάτι ουσιαστικό στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι γυναίκες. Αυτό που έχει αλλάξει είναι το πώς οι γυναίκες αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, αλλά οι ανισότητες στον εργασιακό χώρο εξακολουθούν να υφίστανται, οι πιέσεις εξακολουθούν να υφίστανται σε σχέση με τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίζει μια γυναίκα στην κοινωνία, η ιδέα ότι οι γυναίκες είναι ιδιοκτησία των ανδρών εξακολουθεί να υφίσταται… Θα μπορούσα πραγματικά να συνεχίσω και να συνεχίσω… Όχι, δεν είμαι καθόλου ικανοποιημένη, αντίθετα φοβάμαι, γιατί έχω την εντύπωση ότι η κατάσταση χειροτερεύει επικίνδυνα, ίσως λόγω της συνειδητοποίησης που αναπτύσσουν οι γυναίκες.
Εν τέλει, πώς ορίζεται η γυναικεία ταυτότητα μέσω της παράστασης;
Η γυναίκα είναι ένα απίστευτο ον με χίλιες αποχρώσεις. Ένα μυστηριώδες πλάσμα, ικανό για μεγάλη αντοχή και ικανό για επαναστατική δράση. Είναι ένα απρόβλεπτο ον, γεμάτο συγκρούσεις. Ισχυρή. Αυτό θέλω να δείξει η παράστασή μας, και αυτό επιθυμώ να εισπράξουν όλοι και όλες που έρχονται να τη δουν.
Τι θα συμβουλεύατε μια γυναίκα, που έχει εγκλωβιστεί σε ένα νοσηρό περιβάλλον;
Αυτός ο φόβος είναι κατανοητός, πρέπει να αναγνωριστεί, αλλά πρέπει επίσης να μειωθεί. Η μοναξιά είναι ο πραγματικός κίνδυνος. Θα της έλεγα ότι υπάρχει ένας εναλλακτικός δρόμος, ο οποίος απαιτεί βέβαια θάρρος, αλλά δεν είναι απρόσιτος. Ότι είναι σημαντικό να μην χάνουμε την επαφή με τον εαυτό μας, να εμπιστευόμαστε αυτό που μας λέει το σώμα μας και αυτό που νιώθουμε ότι χρειαζόμαστε. Και να σταματήσουμε μια για πάντα να αισθανόμαστε ένοχες. Να βάλουμε τον εαυτό μας στην πρώτη θέση. Να επιλέξουμε.
Πληροφορίες
Απόδοση-θεατρική διασκευή: Μαρία Μαλταμπέ, σκηνοθεσία: Φραντζέσκα Μινουτόλι, μουσική: Γιώργος Βαρσαμάκης, σκηνικά – κοστούμι: Βαγγέλης Αγναντόπουλος, βοηθός σκηνοθέτη: Αλέξανδρος Μαράκης – Μπούρκας
Παραστάσεις: έως 30 Μαΐου, Παρασκευή, στις 9μμ, στο Θέατρο Αλκμήνη (Αλκμήνης 8-12, Κ. Πετράλωνα).
