Την «Ιστορία ενός σκύλου που τον έλεγαν πιστό» του Λούις Σεπούλβεδα επιλέγει να ανεβάσει στο θέατρο Άλφα/Ληναίος-Φωτίου, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Κώστας Γάκης. Το έργο, που ανέβηκε για πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 2019 στη Νότια Κορέα, γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο ιδιαίτερα μετά τις πρόσφατες τεράστιες φωτιές στον Αμαζόνιο αλλά και για τον τρόπο που η κυβέρνηση της Βραζιλίας μεταχειρίζεται τους αυτόχθονες του Αμαζονίου. Έχοντας ως αφετηρία την φυλή των Mapuche, των «Ανθρώπων της Γης» –ιθαγενών της Νότιας Χιλής που εκδιώχθηκαν βίαια από τις εστίες τους από μεγάλες εταιρείες υλοτομίας που καταστρέφουν τους τελευταίους πνεύμονες του πλανήτη και σβήνουν βίαια τη μνήμη και την αρχαία γνώση των φυλών του κόσμου– ο συγγραφέας ανοίγει το κεφάλαιο του ρατσισμού και της καταπίεσης που ζουν «οι άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας» της Χιλής, υπενθυμίζοντας ότι η ευτυχία είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα.
Με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης, ο Κώστας Γάκης μιλά στην «Εποχή» για το έργο, αλλά και το «κρυφό» θέατρο στις μέρες της πανδημίας.
Τρίτη βράδυ. Αθήνα. Οι δρόμοι της πόλης είναι άδειοι. Τα ρολά του θεάτρου Άλφα/Ληναίος-Φωτίου είναι κατεβασμένα. Οι αφίσες της παράστασης, που δεν ανέβηκε –όπως καμία άλλη παράσταση στην Αθήνα από τις 3 Νοεμβρίου 2020– μας υπενθυμίζουν την αναστολή των θεατρικών γεγονότων αλλά και το αίτημα του θεάτρου για ζωή. Ο Κώστας Γάκης ανοίγει για λίγο αυτά τα κατεβασμένα ρολά και μέσα στην αν-ησυχία της πανδημίας αφηγείται το δικό του ταξίδι στο έργο του Σεπούλβεδα, του αδικοχαμένου στη μάχη με τον κορονοϊό αγωνιστή συγγραφέα.
«Η παράσταση θα ανέβαινε την άνοιξη του 2020, αλλά αναβλήθηκε λόγω της πανδημίας όπως τώρα. Το γεγονός του θανάτου του συγγραφέα τον περασμένο Απρίλιο, μας πείσμωσε ακόμα περισσότερο. Τα μηνύματα που μεταφέρει αυτό το κείμενο πρέπει να ακουστούν δυνατά. Ο Σεπούλβεδα πιστεύει ότι οι ιστορίες και τα παραμύθια είναι ένας άλλος τρόπος να κάνεις επανάσταση. Να εξεγερθείς ηθικά και πνευματικά. Να κάνεις τον κόσμο να νιώσει μια μεγάλη συντροφιά. Όταν μάθαμε αυτό το άσχημο νέο για αυτόν τον αγωνιστή που ήταν δίπλα στον Αλιέντε, που άλλαζε χώρες δημιουργώντας μαζί με άλλους ανθρώπους μικρές ανήσυχες εστίες, που φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε τόσες φορές –ακόμα και η πόλη που επέλεξε να ζήσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν μια πόλη σύμβολο για τον Ισπανικό εμφύλιο–, μας γεννήθηκε αυτή η ανάγκη και ξεκίνησα τις πρόβες την επόμενη ημέρα του θανάτου του μέσω του zoom», εξηγεί στην «Εποχή» ο Κώστας Γάκης.
Στο έργο, το στοιχείο της βίας, του διωγμού, του άδικου ξεριζωμού, του σπαραγμού εναλλάσσεται με τις ποιότητες των Mapuche που μας κάνουν ακόμα να χαμογελάμε: ευγνωμοσύνη, γενναιοδωρία, αγάπη για τη γη, αλληλεγγύη, οργανική σχέση με τη μνήμη και την αρχαία κληρονομιά. «Διάβασα αυτό το βιβλίο στην Ικαρία. Η μητέρα μου κατάγεται από την Ικαρία και ο πατέρας μου από τη Θεσσαλία. Έχω πολύ έντονες τις μνήμες των ανθρώπων που είναι κοντά στη γη, με ξυπόλυτα πόδια, με ροζιασμένα χέρια, που ζουν τη φύση, τα ζώα και τον περιβάλλοντα χώρο με αρχέγονο, ουσιώδη και σοφό τρόπο. Αυτό το κείμενο, επειδή μιλά για τους ανθρώπους της γης, μου μίλησε σα να μου μιλά κάποιος συγγενής μου. Οι εικόνες του Σεπούλβεδα είναι οικείες, όπως οι εικόνες στον Εύδηλο Ικαρίας και στο Θραψίμι Καρδίτσας. Το δεύτερο κομμάτι είναι ο άγριος διωγμός που περιγράφεται μέσα στο κείμενο. Και στη Χούντα του Πινοσέτ αλλά και πιο πριν, οι εταιρείες υλοτομίας και τα μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα κυριολεκτικά σάρωσαν αυτές τις περιοχές. Πολλοί από αυτούς τους αρχηγούς σκοτώθηκαν, άλλοι είναι ακόμα στη φυλακή. Υπάρχει ένας τεράστιος αγώνας. Έχω τη χαρά να έχω έναν πατέρα που είχε ταξιδέψει στους Ζαπατίστας, τότε που έφτιαχναν ένα σχολείο και μου μετέφερε το δικό τους αγώνα. Το κομμάτι των ανθρώπων που με ένα φυσικό τρόπο ανήκουν κάπου και κάποιοι άλλοι άνθρωποι, οι Γουίνκας, οι ανθρωποκυνηγοί, όπως τους λένε οι Mapuche, τους διώχνουν, παρουσιάζουν κάποιους τίτλους ιδιοκτησίας, τους σκοτώνουν εν ψυχρώ, είναι ένα πράγμα που δεν μπορούμε να το ανεχόμαστε πια. Η Τέχνη το μόνο που μπορεί να κάνει σε αυτή την εποχή είναι να υπερασπίζεται όλους τους κατατρεγμένους, να δίνει έμφαση στους κοινωνικούς αγώνες και στη δικαιοσύνη. Όλο αυτό το πράγμα ότι ο καλλιτέχνης ψάχνει να δει τι είναι και βγάζει τα εσώψυχά του με έναν "αυνανιστικό" τρόπο, πλέον δεν αφορά κανέναν. Ακόμα και η performance και η επιτέλεση, όλα αυτά, είναι όμορφο να στραφούν προς τα εκεί που πονάει. Μια άλλη επίκαιρη ματιά στο έργο είναι το κομμάτι του ζώου. Με συγκίνησε πάρα πολύ ο Χοακίν Φοίνιξ στα Όσκαρ με τον τρόπο που μίλησε για τον απλό τρόπο με τον οποίο αποσπάται το μοσχαράκι από την αγελάδα. Σε κάποιους μπορεί να φαίνεται αστείο, αλλά στον παππού και στη γιαγιά στο Θραψίμι, ακόμα και ο θάνατος ενός ζώου ήταν πολύ πιο σύντομος, έχοντας ζήσει σε ένα χωράφι. Το κείμενο θέτει και οικολογικά ζητήματα και φυσικά και για το ζώο που έχουμε όλοι μέσα μας. Καλούμενος να υποδυθώ το ρόλο του σκύλου βρίσκω πάρα πολλά κομμάτια του ζώου που είναι τόσο εύφορα, τόσο τρυφερά, τόσο πιο αυτομάτως αλληλέγγυα. Όταν μπαίνει ο ανθρώπινος λόγος, κάπως πρέπει να συζητήσουμε την αλληλεγγύη», σημειώνει ο Κώστας Γάκης.
Μια φυλή «ανθρώπων της γης» στη σκηνή
Στη θεατρική διασκευή του έργου, μια φυλή «ανθρώπων της γης» καταλαμβάνει τη σκηνή του θεάτρου Άλφα/Ληναίος-Φωτίου με τα πολυφωνικά της τραγούδια, την έντονη τελετουργική σωματικότητα, τους μύθους και τους θρύλους αλλά και την αγωνιώδη κραυγή του δίκαιου αγώνα τους.
Στην αρχή, ο Κώστας Γάκης είχε σκεφτεί να είναι μόνος του επί σκηνής και να αφηγείται την ιστορία. Ωστόσο στη συνέχεια, μετά τη γνωριμία του και τη συνεργασία του σε διάφορα σεμινάρια με την Τζωρτζίνα Βαρδουλάκη, που ασχολείται με τη μουσική του σώματος, κατάλαβε ότι αυτός ο χτύπος και η δόνηση ταιριάζουν με το κομμάτι των φυλών. Τη θέση του παραμυθά «κατέλαβε» μια φυλή, που όπως εξηγεί ο σκηνοθέτης είναι «σαν να άνοιξε η πόρτα του Άλφα και μπήκαν μέσα αυτοί οι τύποι με τα ξυπόλυτα πόδια, που πιθανώς τους έδιωξαν και πηγαίνουν από θέατρο σε θέατρο για να πουν την ιστορία τους, που τους ενώνουν οι παλιές τελετές και θα κάνουν την τελετή τους μπροστά στα μάτια των θεατών. Η δραματουργία μοιράζεται ανάμεσα σε εμένα και στην Ηλέκτρα Αρσενίδου, την Τζωρτζίνα Βαρδουλάκη, τον Γιάννη Βασιλώττο, που είναι και μουσικοί του σώματος με πολύ ωραία κίνηση. Θεωρώ ότι πλέον σηκώνουμε όλοι μαζί το κείμενο. Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη. Είναι η αφήγηση αυτού του σκυλιού που πρώτα ανήκε στη φυλή των Mapuche και μετά με βίαιο τρόπο εκλάπη και το έχουν τώρα οι Γουίνκας στην υπηρεσία τους για να κυνηγά τους επαναστάτες και να προστατεύει τα υλοτομικά εργοστάσια, οπότε υπάρχει μια αντίφαση σε αυτό το ρόλο. Τα υπόλοιπα είναι μία εξίσωση που λύνεται επί σκηνής».
Μια αληθινή ιστορία στο προσκήνιο
Έναυσμα για να γράψει αυτό το έργο ο Σεπούλβεδα, αποτέλεσε μια αληθινή ιστορία και μια υπόσχεση προς ένα μικρό παιδί. Όπως διηγείται ο Κώστας Γάκης: «Κάποιος αστυνομικός είχε κλέψει το σκύλο από ένα 8χρονο αγόρι λέγοντας ότι δεν είναι δυνατόν να έχει ένα γερμανικό ποιμενικό. Ο συγγραφέας είδε το αγόρι να κλαίει και του είπε ότι θα του γράψει ένα παραμύθι που δεν θα χάνει ποτέ το σκύλο του. Αυτή η συζήτηση νομίζω συνέβη μετά από ένα σεισμό, όπου έφτιαξαν την κοινή εστία μάζωξης όλης της κοινότητας και ήταν όλοι χαρούμενοι, ενώ αυτό το αγοράκι ήταν στην άκρη πολύ θλιμμένο. Ο Σεπούλβεδα με την ευαίσθητη ματιά του το πλησίασε και συζήτησε μαζί του. Μέσα στις ημέρες που ακολούθησαν έγραψε αυτό το υπέροχο βιβλίο».
Πρόσφατα συνέβη και κάτι ακόμα που είναι ιδιαίτερα σημαντικό: «Η Διεθνής Αμνηστία έθεσε υπό την αιγίδα την παράστασή μας και υπάρχουν κάποιες σκέψεις για εκπαιδευτικά προγράμματα και για ένα ταξίδι πιθανώς στη Χιλή. Για εμένα είναι πάρα πολύ σημαντικό για μια μικρή ανήσυχη εστία που είναι το θέατρο Άλφα να ταξιδέψει μέχρι εκεί για να δείξουμε την αλληλεγγύη μας», δηλώνει ο Κ. Γάκης στην «Εποχή».
Θεάτρο εν καιρώ πανδημίας
Σχετικά με το θέατρο εν καιρώ πανδημίας και τη στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, ο Κώστας Γάκης αναφέρει χαρακτηριστικά: «Στο θέατρο Άλφα/ Ληναίος-Φωτίου, μας επιτρέπεται να ονειρευόμαστε ότι μετά από 2-3 μήνες θα είμαστε ακόμα ζωντανοί. Υπάρχουν πάρα πολλά θέατρα τα οποία κλείνουν. Τα θέατρα αυτή τη στιγμή μαστίζονται. Οι άνθρωποι χάνουν τις δουλειές τους. Είμαστε ξεκάθαρα ενάντια σε αυτή την κυβέρνηση με την έννοια του ότι δεν έκανε τίποτα. Όταν σου λέει να κάνεις διαδικτυακή μετάδοση, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πέντε θέατρα με θεατρώνιδες που έχουν κάποια εκατομμύρια από πίσω τους. Αυτός ο διαχωρισμός είναι εντελώς ταξικός. Αυτοί οι θεατρώνιδες μπορούν να κάνουν μια βιντεοσκόπηση όπως πρέπει, κάτι που είναι πάρα πολύ ακριβό να γίνει σε ένα μικρό θέατρο. Έχουν τον τρόπο να το διοχετεύσουν στην κοινωνία ώστε να υπάρχει ζήτηση και υπάρχουν και άλλα θέατρα που είναι μικρά και δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα. Αντί το υπουργείο Πολιτισμού να κάνει καταγραφή όλου του κόσμου που δούλευε μέχρι την ημέρα που κλείσαμε και να δει ποιοι είναι αυτοί και κατευθείαν χωρίς πολλά πολλά, όπως έγινε σε άλλες χώρες, να δώσει επιδόματα, πάμε και ψειρίζουμε με Μητρώα Καλλιτεχνών ποιος ήταν και ποιος όχι. Μας αντιμετωπίζουν σαν εγκληματίες, αλλά πέραν από αυτά, ακόμα και στο διαδικτυακό, αντί το κράτος να έρθει πάρα πολύ σοβαρά και να πει "βάζουμε αυτές τις πλατφόρμες δωρεάν. Πληρώνουμε εμείς αυτά τα συνεργεία. Βάζουμε το ραδιοφωνικό θέατρο…", δηλαδή να βρουν μερικά ενδιαφέροντα πράγματα, εκπομπές, οι ηθοποιοί να διαβάζουν από τα σπίτια τους, να εμπνεύσουν τον κόσμο και να τον ανακουφίσουν, το έχουν αφήσει να αιωρείται. Δεν κάνουν τίποτα. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες είδαμε τι έπαθαν στην εκπαίδευση. Και είναι μία κα Μενδώνη, η οποία δεν ασχολείται καθόλου με τον κόσμο του θεάτρου. Μου κάνει τρομερή έκπληξη. Είμαστε η χώρα που γέννησε το θέατρο και φαίνεται η συγκεκριμένη υπουργός Πολιτισμού και ο πρωθυπουργός μας να θέλουν το θέατρο να πεθάνει στην ίδια χώρα», υπογραμμίζει ο ηθοποιός.
α μικρό: η συντροφιά των ονειροπόλων
Μέσα σε αυτό το θολό τοπίο στο χώρο της τέχνης, ο Κώστας Γάκης προσπαθεί να διατηρεί την αισιοδοξία του. Το καλοκαίρι του 2020 κάλεσε είκοσι ανθρώπους διαφόρων ηλικιών από διαφορετικά πολιτιστικά πεδία και δημιούργησαν την κολλεκτίβα «α μικρό: η συντροφιά των ονειροπόλων». «Αυτό είναι το πιο αισιόδοξο πράγμα στη ζωή μου αυτή τη στιγμή. Στο δωματιάκι, που ήταν κάποτε το γραφείο του Στέφανου Ληναίου, φτιάξαμε έναν διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό, που θα εκπέμπει κάποια κοσμοαλλακτικά σήματα. Η ίδια η παράσταση του σκύλου είναι ένα σήμα. Το ότι η Διεθνής Αμνηστία μας έδωσε την αιγίδα της νομίζω έχει να κάνει με αυτή τη συνολικότερη πρόταση. Αυτή η συντροφιά φτιάχνει μικρά βίντεο, αφηγήσεις, πάντα με το πρόσημο ενός κόσμου ο οποίος είναι σε φωτιά και κάπως πρέπει να φτιάξουμε, όπως λέει ο ποιητής, "Μικρές φωλιές νερού μέσα στην έρημο". Πρόσφατα φτιάξαμε κι ένα παραμύθι για το Eurokids Festival στην Ουάσινγκτον με τίτλο "Μια διαφορετική πριγκίπισσα" για παιδιά από 0 έως 100 χρονών. Θέλαμε να κάνουμε και live μέσα στο φουαγιέ και μετά από κάθε παράσταση να επεκτείνουμε λίγο το χρόνο και να συνεχίσουμε να συνομιλούμε με το κοινό και να διαμορφώνουμε μαζί μια καλλιτεχνική, πολιτιστική, πολιτική άποψη πάνω στα πράγματα. Έχω τη χαρά να έχω γευτεί πολύ μεγάλες στιγμές στο θέατρο. Αυτό που μου λείπει είναι η συντροφιά, η αίσθηση ότι είναι εφικτό να φτιάξεις μια πλατιά παρέα. Χρειάζεται έμπνευση και συνολικό όραμα και δημιουργία δικτύου από τα κάτω, χωρίς να περιμένουμε τίποτα. Ο καθένας μηχανεύεται ένα τρόπο για να υπάρξει. Αυτή την εποχή υπάρχει πολύ ιδιώτευση. Ο καθένας προσπαθεί να σωθεί, αλλά αν μπορούμε ας στηρίξουμε λίγο ο ένας τον άλλον και ας φτιάξουμε δίκτυα πρωτίστως για την ψυχή και το πνεύμα μας».
Η πόρτα του θεάτρου παραμένει κλειδωμένη, αλλά ένα φως παραμένει ανοιχτό για να μας θυμίζει ότι ακόμα και σε μέρες χωρίς φως χρειάζεται να συνεχίζουμε να ονειρευόμαστε.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα "Η εποχή", 15/11/2020