Η τέχνη οφείλει να κατανοεί και να παρουσιάζει τα αίτια της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όχι για να ξαναβιώνουμε τον πόνο και την αγριότητα σαν αισθητική πραγματικότητα, αλλά σαν ενθουσιασμό και θετική σκέψη πως θα μείνουν άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μας.

Γεννημένος στη Χίο το 1952, ο σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης, είναι ένας από τους σημαντικότερους έλληνες δημιουργούς του θεάτρου και του κινηματογράφου, ενώ παράλληλα έχει συνδέσει το όνομά του με πρωτοποριακές και διακεκριμένες θεατρικές παραστάσεις που άνοιξαν νέους δημιουργικούς δρόμους στη θεατρική τέχνη.

Με την παράσταση «Ένα γράμμα για την Τραπεζούντα», που παρουσιάζεται με επιτυχία στην Θεσσαλονίκη, ο σκηνοθέτης βασιζόμενος στο έργο «Ομμάτια δακρωμένα» της Τάνιας Χαροκόπου, καταπιάνεται με την ιστορία του παρελθόντος για να φέρει στο παρόν μνήμες, που μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό καθρέφτη για το σήμερα. Το έργο διαδραματίζεται στην Τραπεζούντα, κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, και μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας σκιαγραφεί τα δεινά εκείνης της περιόδου. Η «Εποχή» τον συνάντησε και συνομίλησε μαζί του.

Tη συνέντευξη πήρε η Ράνια Παπαδοπούλου

Κατά ποιο τρόπο μια ιστορία που αγγίζει το παρελθόν προσεγγίζει το σήμερα; «Δυστυχώς υπάρχουν ακόμα υπολείμματα ενός άγονου εθνικισμού από την Τουρκία, η οποία συνεχίζει να ακολουθεί μια γραμμή αναπαλαίωσης του οθωμανικού προτύπου, κάτι που είναι παράλογο, έως γελοίο, αλλά αυτή η γελοιότητα είναι μια πραγματικότητα. Από τη στιγμή που οι Νεότουρκοι δημιούργησαν μια πατρίδα, χωρίς να συμμετέχουν μέσα οι εθνότητες με τη γλώσσα τους και την παιδεία τους, και αποφάσισαν απροκάλυπτα να ξεριζώσουν όλους τους Χριστιανούς, διέπραξαν ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Σήμερα με την ταχύτητα της επικοινωνίας, όσο περνά ο καιρός αυτά θα γίνονται εις γνώση όλης της ανθρωπότητας. Δεν συμφέρει κανέναν να επαναληφθούν αυτά τα πράγματα», αναφέρει ο σκηνοθέτης.

«Δεν με ενδιαφέρει να ανακαινίσω τον πόνο για τις χαμένες πατρίδες και την απώλεια», συνεχίζει. «Θέλω το παρελθόν να χρησιμοποιείται ως μοχλός σκέψης για να μπορούμε να διαχειριστούμε τον παρόντα χρόνο καλύτερα. Είναι ανώφελο και άσκοπο να μένουμε στο παρελθόν και να κλαίμε. Η φαντασία των ανθρώπων που είναι καταταλαιπωρημένοι ψυχικά, έχει σταματήσει. Είναι σαν εθνική ασθένεια να κλαίμε και να οδυρόμαστε για τις χαμένες πατρίδες. Δεν τις χάσαμε εμείς, αλλά οι πρόγονοί μας από δικά τους λάθη. Εμείς θα πάρουμε αυτόν το πόνο και θα τον ανακυκλώνουμε συνέχεια ενώ δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι καινούριο; Σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, που να έχει γνώση του παρελθόντος, ώστε να μην ξανασυμβούν όσα έγιναν; Πότε επιτέλους θα το κάνουμε αυτό. Αν δεν το κάνουμε είμαστε άξιοι της μοίρας μας.»

Η δύναμη της σκέψης είναι η πιο σημαντική

Ο Δήμος Αβδελιώδης υπογραμμίζει ότι αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο σε αυτό το έργο είναι να ξεκαθαρίσει κάποιες έννοιες: τι σημαίνουν έρωτας και μίσος, ποια είναι τα υποκείμενα του μίσους και της αγάπης και ότι δεν είμαστε καθόλου διαφορετικοί. «Δυστυχώς, πάντα στην ιστορία νικούν οι θρασείς, όταν δεν υπάρχουν οι πιο ευφυείς, αυτοί που πραγματικά δικαιούνται να χτίσουν έναν καινούριο κόσμο. Οι θρασείς προκαλούν φόβο και ο φόβος δημιουργεί στους ανθρώπους ένα αίσθημα υποχώρησης, που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Αυτοί που δημιουργούν το φόβο είναι θρασύδειλοι και επιτίθενται επειδή δεν έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν. Αυτό είναι η πλήρης αποθέωση της άγνοιας, που είναι εντελώς αδικαιολόγητη. Όταν ξέρουμε την πάσα αλήθεια, μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις και κυρίως να μη φοβόμαστε απολύτως κανένα. Η δύναμη της σκέψης είναι η πιο σημαντική και όχι τα πυρηνικά όπλα. Το πώς με τη σκέψη μπορείς να αποδομήσεις αυτό το δήθεν μεγαλείο, αλλά και αυτή την απαράδεκτη πολιτική που ασκείται σήμερα».

Ο ρυθμός και η νότα της κάθε λέξης

Όσον αφορά τον ιδιαίτερο τρόπο σκηνοθεσίας που τον χαρακτηρίζει, ο Δήμος Αβδελιώδης απαντά: «Η σκηνοθεσία μου είναι διδασκαλία του τρόπου ερμηνείας του ηθοποιού. Δηλαδή, παίζω πρώτα εγώ το έργο, το ηχογραφώ, το μαθαίνει, του κάνω παρατηρήσεις πάνω στη νότα και το ρυθμό και όχι ψυχολογικές παρατηρήσεις. Αν υπάρχουν κάποιες βασικές μουσικές παράμετροι, όπου εκεί στηρίζεται όλη η ερμηνεία, είναι η ακρίβεια της συχνότητας – νότας με την οποία θα τονιστεί η συγκεκριμένη λέξη μέσα στη φράση, που πάντα είναι δεσπόζουσα, και με τι ρυθμό θα ειπωθεί. Γιατί αν κάτι από τα δύο δεν ειπωθεί σωστά είτε ο ρυθμός είτε η νότα, τότε δεν αποκαλύπτονται οι σημασίες αυτής της συγκεκριμένης λέξης, για την οποία χτίστηκε όλη η πρόταση».
Εμμένοντας στο ζήτημα της εκφοράς του λόγου, ο Δήμος Αβδελιώδης τονίζει: «Αυτό είναι και τεχνική αλλά και λογική υποστήριξη της κάθε συγκεκριμένης μουσικής παραμέτρου, είτε είναι ρυθμός είτε νότα. Αν υπάρχει κάποια καλύτερη πρόταση την ακούμε, αλλά συνήθως δεν υπάρχει. Γιατί δεν το γνωρίζει κανείς αυτό που κάνουμε, είναι καθαρά μουσική εργασία. Δεν έχει σχέση με την κλασική σκηνοθεσία. Για εμένα, η κλασική σκηνοθεσία, δηλαδή πώς θα χορογραφήσω και πώς θα δώσω κίνηση στο λόγο, είτε είναι θέατρο είτε λογοτεχνία, εξαρτάται μόνο από τη διαχείριση του λόγου. Οπότε, η σκηνοθεσία προκύπτει ως δώρο μετά από τη δουλειά που έκανα και γίνεται με μεγάλη ταχύτητα. Δεν έχω καθυστερήσει πάνω από μία εβδομάδα για να στήσω ένα πολύ δύσκολο έργο. Όλα είναι έτοιμα. Ο λόγος ορίζει τη σκηνοθεσία και όχι η σκηνοθεσία το λόγο».

Για πρώτη φορά, ο σκηνοθέτης δεν είναι αυτός που σχεδιάζει τους φωτισμούς της παράστασής του, αλλά ένας παλιός μαθητής του, ο Αλέξανδρος Πολιτάκης. «Γνωρίζω τον Αλέξανδρο από τη Χίο, από τότε που ήταν μικρό παιδί και παρακολουθώ τη δουλειά του. Ξέρω πώς εξελίσσεται, πόσο ευφυής είναι. Είναι ίσως ο μόνος που έχει καταλάβει πώς σκέφτομαι για το φωτισμό, ότι τον θεωρώ μια δραματουργικής φύσεως καλλιτεχνική υπηρεσία. Δεν φτιάχνω φωτισμούς επειδή τους φτιάχνω ωραία, αλλά σημασία έχει τι κατάλαβα από το έργο. Ήμουν σίγουρος ότι θα το κάνει καλύτερα από τον καθένα και μάλιστα καλύτερα και από εμένα. Επειδή είχα πολλά βάρη στο κεφάλι μου, δεν θα μπορούσα να το διαχειριστώ, θα το έκανα πολύ γρήγορα για να προλάβω και δεν θα πρόσεχα τις λεπτομέρειες που πρόσεξε ο Αλέξανδρος, ο οποίος εντυπωσίασε και εμένα τον ίδιο», εξηγεί ο σκηνοθέτης.

Η παράσταση «Ομμάτα δακρωμένα – Ένα γράμμα για την Τραπεζούντα» σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη, ολοκληρώνει τις παραστάσεις της στο Δημοτικό Θέατρο Μελίνα Μερκούρη στην Καλαμαριά, την Κυριακή 26 Ιανουαρίου και αναμένεται να παρουσιαστεί σύντομα στην Αθήνα, αλλά και σε άλλους προορισμούς στην περιφέρεια.