Παραθέτουμε, σαν αρχική συνθήκη για την έρευνά μας, τέσσερεις “ισχυρισμούς” σχετικά με τον Άνθρωπο σαν οντότητα, που κατ’ αρχήν κατοικεί και εντάσσεται στο Σύμπαν* :

*σχετικά με τις επιλογές των προσώπων και των ρήσεων, υπογραμμίζω ότι είναι από τα βασικά δικαιώματα του-εκάστοτε- εισηγητή

• “’Εν αρχή ην ο Λόγος,και ο Λόγος ην προς τον Θεόν,και Θεός ην ο Λόγος .” κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον- 1. * όπου “λόγος” = ομιλουμένη,αρθρωμένη λέξη / σχέση
• “Το ανθρώπινο είδος είναι ακόμη ένα άγριο, μη εξημερωμένο είδος, ώσπου να βρεθεί ένα άλλο είδος που να το εξημερώσει ( καθυποτάξει ).” Δαρβίνος.
• “ Ο πίνακας* έχει αποκρυσταλλώσει μια ανθρώπινη στιγμή : μας λέει ότι δεν είναι δυνατόν να καταπνίξεις το “άγριο στοιχείο”, δηλαδή την μοναδικότητα που προκύπτει μέσα στους ανθρώπους, όσο κι αν κάποιοι προσπαθούν να την αποφύγουν ή να την ελέγξουν. Κι είναι αυτό που επιφέρει την αλλαγή, καθώς στο σύμπαν το μόνο αέναο είναι η αλλάγή” Φρανκ Χέρμπερτ.   (* “Σπίτια στο Κόρντεβιλ” του Βίνσεντ Βαν Γκωνγκ)
• “ Όλα τα θαύματα της κβαντοφυσικής ανακαλύφθηκαν με σκληρή έρευνα στον τομέα της διάσπασης του ατόμου και της πυρηνικής τεχνολογίας. Αφήστε να πω ένα μυστικό: εμείς οι φυσικοί δεν το κάνουμε για να έχετε μια καλύτερη έγχρωμη τηλεόραση. Αυτό είναι ευτελής εκποίηση. Το κάνουμε γιατί ψάχνουμε να κατανοήσουμε τον ρόλο του ανθρώπου και την θέση του στο σύμπαν.” Μίτσιο Κάκου

Τα συμπεράσματα έπονται

“Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ” : Έζρα Πάουντ

Ο Έζρα Ουέστον Λούμις Πάουντ (Ezra Weston Loomis Pound) γεννήθηκε στις 30 Οκτώβρη του 1885 στο Χάιλι του ¨Αϊνταχο, στις Η.Π.Α.

Ποιητής. Παρεξηγημένος. Περιθωριακός. Ιδιοφυής. Μαύρο Πρόβατο.

“Three solemn half notes”, έγραψε σ’ ένα Cantos του :” τρεις σεβαστικοί ημίτονοι” ( τρεις χελιδονοουρές κρέμονται από τα ηλεκτρικά καλώδια του στρατοπέδου, κι αυτοματικά ορίζουν μια τονική συμφωνία ήχων).

Η τέλεια παρτιτούρα της ποίησής του.

“Green arsenic smeared on an egg-white cloth, Crushed strawberries! Come, let us feast our eyes”, “Πράσινο αρσενικό , χυμένο σ’ ύφασμα λευκό σαν αυγό , Λυωμένες φράουλες! Ελάτε, ας χορτάσουμε τα μάτια μας“, έγραψε, η τέλεια ζωγραφική σύνθεση της ποίησής του.

Η σημασία της επίδρασης και συμβολής του Πάουντ στην ανανέωση της ποίησης και -γενικώτερα- της τέχνης είναι ευρέως αναγνωρισμένη και παραδεκτή.

Ωστόσο, όπως γράφει ο Hugh Kenner στο βιβλίο του “Η Ποίηση του Έζρα Πάουντ”- 1950 :

“δεν υπάρχει άλλος μεγάλος σύγχρονος συγγραφέας σ’ αυτόν τον αιώνα που να έχει διαβαστεί λιγώτερο από τον Έζρα Πάουντ.”

Ο ίδιος ο Πάουντ , παρότι υποστήριξε και βοήθησε*στην αναγνώριση συγγραφέων όπως ο James Joyce, o Henry James, o Froster, o Ernest Hemingway, ο Emerson και ο Eliot και πέρασε την ζωή του στηρίζοντας την ποίηση και διατηρώντας τις αρχές του για την τέχνη μέσα σ’ ένα κλίμα απίστευτης πολεμικής εναντίωσης , ούτε ποτέ απέβλεπε κι ούτε ποτέ απέκτησε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό.

Οι εκφραστικές του μεταρρυθμίσεις και η χρήση αντισυμβατικών θεμάτων στην ποίησή του, συχνά έτρεπαν ακόμη και τους ορκισμένους αναγνώστες της ποίησης σε φυγή :

Στην πρώτη περίοδο της ζωής του κίνησε ένα μεγάλο κύμα κριτικής εναντίον του εξαιτίας των αισθητικών του απόψεων – στην δεύτερη, εξαιτίας των πολιτικών του θέσεων.

Αλλά χωρίς τον ‘Εζρα Πάουντ η σύγχρονη λογοτεχνία δεν θα ήταν σίγουρα αυτή που γνωρίζουμε.

Ενδεικτικά ο κριτικός David Perkins γράφει στην “ Ιστορία της Συγχρονης Ποίησης” :

“Το λιγότερο που μπορεί να απαιτήσει για την ποίησή του είναι ότι για τουλάχιστον μισό αιώνα υπήρξε ένας από τους τρεις ή τέσσερεις καλύτερους ποιητές στην αγγλική γλώσσα. Η συνεισφορά του στην ποίηση ήταν τριπλή : σαν ποιητής, σαν κριτικός και σαν υποστηρικτής της ιδιοφυίας , με προσωπική του εμπλοκή”.

Ο ίδιος ο Πάουντ , σ’ ένα γράμμα του στην αμερικανίδα εκδότρια Harriet Monroe το 1915 γράφει σχετικά με τις προσπάθειές του:

“να κρατήσω ζωντανή μια ομάδα πολλά υποσχόμενων νέων ποιητών, για να αναβιβαστούν οι τέχνες στην πρέπουσα θέση τους , σαν αναγνωρισμένος οδηγός και φάρος του πολιτισμού”.

Δεν θα επιχειρήσω ούτε στο ελάχιστο κάποια περιληπτική βιογραφία του Πάουντ, εξάλλου εύκολα ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να την βρει στο διαδίκτυο- και μάλιστα σε πολλές “εκδοχές”.

Όμως είναι σημαντικό να αναφερθώ στα δύο ποιητικά κινήματα των οποίων υπήρξε εμπνευστής και συν-ιδρυτής.

Περίπου το 1912 ο Πάουντ βρίσκεται στο Λονδίνο και συμμετέχει στην ίδρυση του κινήματος “Imagism” (από την λέξη “image” εκ της λατινικής “imago” = μορφή, απεικόνιση, όψη, εικόνα, αντίγραφο, πνεύμα, ομοιότητα, παραβολή, αλληγορία, φάντασμα, όραμα, όνειρο, σκιά, ιδέα).

Το κίνημα συνδύαζε το ζητούμενο της δημιουργία μιας “εικόνας” (- μάλλον αυτό που θα μπορούσαμε να ορίσουμε σαν την “νοητική και συναισθηματική σύνθεση μέσα στην διάρκεια μιας στιγμής” ή σαν “διαμεσολαβιτική μεταφορά” , σήμερα με την κινηματογραφική μας παιδεία θα το ονομάζαμε “στιγμιότυπο”-) με ιδιαιτέρως υψηλές απαιτήσεις και ικανότητες στην γνώση και χρήση της γλώσσας.

Στην παράθεση των ζητουμένων ο Πάουντ υπήρξε καταλυτικός, καθώς προκηρύσσει :

• Άμεση διαχείρηση του “αντικειμένου”, είτε πρόκειται για κάτι υποκειμενικό είτε αντικειμενικό
• Όχι χρήση λέξεων που δεν αναφέρονται στην παρουσίασή του
• Σε σχέση με τον ρυθμό : να συνθέτει κανείς με την λογική μιας μουσικής φράσης , όχι με την λογική ενός μετρονόμου

Δηλαδή :

α) προσεκτική παρατήρηση και περιγραφή των φαινομένων, είτε αναφερόμαστε σε συναισθήματα, αισθήσεις ή συγκεκριμμένες οντότητες και αποφυγή των αοριστολογιών, των γενικοτήτων και των “αερολογιών”.

Ο Πάουντ ζητά “την αυθεντική απόδοση, είτε πρόκειται για κάτι αντικειμενικά κείμενο είτε πρόκειται για συναίσθημα, και προκηρύσσει “ μια οξύτατη δυσπιστία στο αόριστο και γενικό των δηλώσεων, μάλιστα ως απειλή για την μεταφορά των ιδεών του ενός στους άλλους.

β) την αποφυγή της “ποιητικής έκφρασης” σε βάρος της ομιλουμένης γλώσσας και την απόσταξη των ιδεών, ώστε το ζητούμενο να εκφράζεται το δυνατόν πιο ακριβώς και καθαρά.

γ) την απόρριψη των συνηθισμένων μετρικών μορφών και την προτίμηση προσωπικών“ρυθμολογιών”:

“Κάθε ποίημα”, έλεγε, “οφείλει να έχει έναν δικό του ρυθμό, που ν’ ανταποκρίνεται ακριβώς στο συναίσθημα ή στην απόχρωση του συναισθήματος- που είναι το ζητούμενο ( να αποδοθεί)”.

Η πρώτη ομάδα των “Imagists” περιλάμβανε τους : τον ίδιο τον Pound, την H. D. (Hilda Doolittle), τον Richard Aldington, τον F. S. Flint και τον William Carlos Williams.

Όταν όμως κάποιοι , όπως η αμερικανίδα ποιήτρια Amy Lowell, υιοθέτησαν τον τίτλο – χωρίς βέβαια να πληρούν τα δεδομένα , ο Πάουντ άλλαξε τον όρο από “ Image”σε “Vortex” και το κίνημα από “Imagism”σε “Vorticism”. Διασώζονται οι δηλώσεις του στο “Fortingtly Review”, 1/9/1914, όπου διευρύνει τον ορισμό του για την έννοια του κινήματος και της αρχικής επιλεγμένης λέξης :

“Ιmage: ένας ακτινοβόλος κόμβος ή σύμπλεγμα, αυτό είναι που εννοώ και αποκαλώ Vortex (= Δίνη ) και από το οποίο, εξαιτίας του οποίου, και μέσα στο οποίο οι ιδέες βρίσκονται σε αέναη κίνηση”.

Το οποίο “Vorticism” κι έγινε, άμεσα, περισσότερο “κατανοητό” σαν αισθητική αρχή, εξελίχθηκε σ’ ένα γενικότερο κίνημα τέχνης και συμπεριέλαβε σύντομα ζωγράφους και μουσικούς , όπως

• τον Wyndham Lewis -ζωγράφο και ποιητή καθώς και εκδότη του περιοδικού του κινήματος, με τον τίτλο “BLAST” ( ω, ναι, αυτό ήταν το πρώτο “BLAST” : διότι , εκτός όλων των άλλων- δηλαδή την σημασία στα αγγλικά = έκρηξη και την προέλευση από τα ελληνικά= βλαστός – ως ακρώνυμο BLAST σημαίνει : Basic Local Alignment Search Tool, δηλαδή ένας αλγόριθμος για την συγκριτική μελέτη πρότυπων ακολουθιών βιολογικών πληροφοριών, όπως ακολουθίες αμινοξέων διαφόρων πρωτεϊνών και νουκλεϊδιών του DNA ( !) )
• και τον γλύπτη Henri Gaudier-Breska ( σας προτρέπω θερμά να δείτε την ταινία του Ken Russel για την ζωή του , με τον τίτλο “Άγριος Μεσσίας–“Savage Messsiah”, ιδιαίτερα διότι “αντανακλά” πλήρως στις πρωταρχικές ιδέες του ίδιου του κινήματος “Vorticism”).
• Τώρα, μέσα στα εννοούμενα , τα σημαινόμενα και τα ζητούμενα αυτής της τελευταίας παραγράφου θα έπρεπε να υπάρχει μι απαραπομπή για τον Μαρσέλ Ντουσάμπ και τον Άλντους Χάξλεϋ, την οποία και θα φροντίσω να εκπληρώσω λίαν προσεχώς.
• O Hernest Hemingway γράφει για τον Πάουντ: “‘Eχουμε τον Πάουντ, τον μεγαλύτερο εν ζωή ποιητή, που αφιερώνει το ένα πέμπτο της ζωής του στην ποίηση. Στον υπόλοιπο χρόνο που του μένει προσπαθεί να αναβαθμίσει, τόσο υλικά όσο και ποιητικά, τις ζωές των φίλων του. Τους υπερασπίζεται όταν τους επιτίθενται, τους βρίσκει εκδότες και τους βγάζει από την φυλακή. Τους δανείζει χρήματα και βρίσκει αγοραστές για τους πίνακές τους. Τους πληρώνει τα νοσήλεια και τους αποτρέπει από την αυτοκτονία. Και στο τέλος κάποιοι λίγοι απ’ αυτούς αποφεύγουν να τον μαχαιρώσουν πισώπλατα.”. ( “Life of Ezra Pound, Noel Stock)

Ο Πάουντ ήταν πολύγλωσσος, βαθύς γνώστης της αρχαιότητας και της αρχαίας ελληνικής, ρωμαϊκής, αιγυπτιακής, κινεζικής ποίησης και αυτής των μεσαιωνικών τροβαδούρων, όλης της ποίησης που, κατά την δική άποψη, απέπνεε «ιερότητα». Το μεταφραστικό του έργο είναι τεράστιο και τεραστίας σημασίας, κινείται από τον Δαντη ως την κινεζική ποίηση και τον Σοφοκλή.
Επίσης: υπήρξε σφοδρός πολέμιος της μάστιγας της διεθνούς τοκογλυφίας και αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στην οξύτατη καταγγελία της.

Δήλωνε πολέμιος των επικυρίαρχων οικονομικών θεωριών του Δυτικού Κόσμου, επισημαίνοντας ότι οι άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών οφείλουν να είναι πάντα πρωτοπόροι σε κάθε επανάσταση ή κοινωνική αλλαγή.

Πίστευε ότι το χρήμα δεν θα έπρεπε να ήταν παρά ένα αποδεικτικό, μια έντυπη πιστοποίηση της πραγματικής εργασίας του ανθρώπου, ένα «μέτρο» του χρόνου που επένδυσε και της αξίας του έργου που παρήγαγε . Απώλεσε όμως την φύση του, καθώς μετετράπη σε ανώνυμο εμπόρευμα που πωλείται, αγοράζεται, και χειραγωγείται από «τα γουρούνια των τραπεζών» που μονοπωλούν την οικονομία*.

Οι τραπεζίτες, άνθρωποι χωρίς πρόσωπο, καλυμμένοι κάτω από την ανώνυμη συλλογικότητα των διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών, μπορούν να ελέγχουν την κυκλοφορία του χρήματος εις βάρος της κοινωνίας με το να το κρατούν δέσμιο στις τράπεζες, δυσκολεύοντας τις αγορές προϊόντων και δημιουργώντας ένα χάσμα μεταξύ εθνικού προϊόντος και εθνικού πλούτου.

Η γνώμη του για το τραπεζικό κατεστημένο είχε τις ρίζες της στις ιδέες ενός εκ των εμβληματικών μορφών και ιδρυτών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, του Τόμας Τζέφερσον, σύμφωνα με τον οποίο το τραπεζικό κατεστημένο είναι πιο επικίνδυνο από ολόκληρους στρατούς.( Σήμερα, άραγε , πόσοι είναι εκείνοι που αμφιβάλλουν για κάτι τέτοιο ; )

Η πολιτική κριτική που ασκούσε στο καπιταλιστικό σύστημα περιστρεφόταν γύρω από το γεγονός ότι όπου ευνοείται ο οικονομικός ανταγωνισμός, οι τραπεζίτες, οι τοκογλύφοι, και οι άνθρωποι του χρήματος και των αγορών γίνονται επικυρίαρχοι της κοινωνίας, σε αντίθεση με τους πραγματικούς παραγωγούς αγαθών που βυθίζονται στα χρέη και την υποτέλεια δεδομένου ότι σύμφωνα με την εβραϊκή οικονομική θεολογία, «όταν δουλεύεις δεν έχεις χρόνο για να βγάλεις λεφτά».

Κάποιες από τις «οικονομικές» του ιδέες ήταν εύλογες και ενδιαφέρουσες, όπως για παράδειγμα η καταπολέμηση της ανεργίας σε περιόδους ύφεσης με την εισαγωγή εβδομάδας εργασίας μικρότερης διάρκειας της συνήθους (ένα είδος μερικής απασχόλησης των εργαζομένων), αλλά και η προβολή της «αρχής του Τζέφερσον» ότι «κανένα κράτος ( σημ. μεταφράζω ως “κράτος” το nation=έθνος, αλλά θεωρώ ότι αυτονοήτως από την σύγχρονη χρήση του έχει απωλέσει την πραγματική του σημασία) δεν έχει το δικαίωμα να δανείζεται χωρίς ν’ αποπληρώνει το χρέος του κατά την διάρκεια της ζωής αυτών που υπέγραψαν την δανειακή σύμβαση»**, δηλαδή πρακτικά εντός μιας εικοσαετίας, άποψη ιδιαιτέρως βαρύνουσα σε σχέση με τα όσα διαμείβονται σήμερα σε παγκόσμια κλίμακα.

“Είναι τρομερό τι μπορεί να σου κάνει μια φλέβα ειρωνίας, χώνει την ουρά της παντού, παντού, δεν σ’ αφήνει στιγμή ν’ αφεθείς αφελώς, φοβάμαι ότι γίνομαι τερατωδώς φιλύποπτη, απαισίως κριτική έναντι της “πραγματικότητας”.“
Ο Πάουντ πηγαίνει στην Ιταλία στα 1924 και συνεργάζεται με το κίνημα του Μουσολίνι, το οποίο και αντιμετωπίζει σαν τελευταία ευκαιρία αντίδρασης στην διεθνή πολιτικο-οικονομική “σκευρωρία”. Συμμετέχει έως και στην Δημοκρατία του Σαλό : χαρακτηρίστηκε “θερμός υποστηρικτής του Μουσσολίνι” ( και, με τον τρόπο του, υπήρξε), αντισημιτιστής και “ένθερμος πολέμιος της εισόδου των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και της ως εκ τούτου ανάμιξής της στα Ευρωπαϊκά θέματα” ( αυτό το υπήρξε, σίγουρα).

Παρ’ όλα αυτά, οι Ιταλοί παρτιζάνοι που τον συνέλαβαν στο Τσιάβαρι στις 2 Μαίου του 1945, σε δυο μέρες τον άφησαν ελέυθερο.

Τρεις μέρες μετά, στις 5 Μαίου του ’45, παραδόθηκε μόνος του στους αμερικανούς, σ’ ένα στρατόπεδο έξω από την Πίζα. Τις πρώτες 25 μέρες του στο στρατόπεδο τις πέρασε κλεισμένος σ’ ένα ανοικτό κλουβί.

Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του έγραψε τα “Τραγούδια της Πίζας” (The Pisan Cantos), που ο ίδιος χαρακτήρισε ως work in progress και που, παραδόξως, κέρδισαν το πρώτο βραβείο Bollingen από τη βιβλιοθήκη του Κογκρέσου το 1948.

Δικάζεται στην Αμερική ως “εγκληματίας πολέμου-συνεργός των φασιστών- αντισημιτιστής”, αλλά με το ελαφρυντικό της ψυχικής διαταραχής δεν του αποδίδεται καμία ποινική ευθύνη.

Παρ’ όλα αυτά παραμένει έγκλειστος έως το 1958 στο Ψυχιατρείο των ποινικών κρατουμένων “Αγία Ελισάβετ” της Ουάσινγκτον, όπου συνεχίζει να γράφει τα Κάντος του και ταυτόχρονα να μεταφράζει αρχαία κινεζική ποίηση και την τραγωδία του Σοφοκλή “Τραχίνιαι”.

Το 1958 αποφυλακίστηκε με το αιτιολογικό της φρενοβλάβειας και επέστρεψε στην Ιταλία.

Στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων, που τον περίμεναν στο λιμάνι της Νάπολης, απάντησε :

«..όλη η Αμερική είναι ένα άσυλο». (σημ. asylum= ψυχιατρείο)

Δεν ξαναμίλησε δημόσια ποτέ.

Πέθανε στη Βενετία στις 2 Νοεμβρίου του 1972.

Παραθέτω εδώ δύο αποφθέγματά του και τρία αποσπάσματα από ποιήματα.

Αποφθέγματα:

“Σκλάβος είναι αυτός που περιμένει να έρθει κάποιος να τον ελευθερώσει”.
“Όταν η λογοτεχνία ενός λαού εκφυλίζεται, εκφυλίζεται και ο ίδιος ο λαός”.
Αποσπάσματα από τα Pisan Cantos

Κάντο XLV – Με την Τοκογλυφία (μτφρ: Γιώργος Μπλάνας)
Με την τοκογλυφία,
δεν φτιάχνουν σπίτια οι άνθρωποι γερά:
η κάθε πέτρα λαξεμένη και βαλμένη στη θέση της σωστά
να στρώσει απάνω ο σοβάς,
να δέσει ο σκελετός, να κάτσουν τα στολίδια.
Με την τοκογλυφία
δεν ζωγραφίζουν οι άνθρωποι
παράδεισους στις εκκλησίες
μετά βαΐων και κλάδων,
την παναγιά να δέχεται τον άγγελο εξ ουρανών
κι απάνω εκεί στο πρόχειρο μολύβωμα να λάμπει
το φωτοστέφανό της….
Με την τοκογλυφία,
κρίμα μεγάλο κι άδικο ενάντια την φύση,
κάτι μπαγιάτικα αποφάγια το ψωμί σου
χάρτινο το ψωμί σου,
χωρίς το στάρι των βουνών και το σκληρό αλεύρι….
Ωδή για την επιλογή του τάφου μου
…………………………………………………
ΙΙ
Η εποχή απαιτούσε μιαν εικόνα
Του επιταχυνόμενου μορφασμού της,
Κάτι για τη σύγχρονη σκηνή
Όχι, πάντως μιαν Αττική χάρη,
Όχι, όχι ασφαλώς, τους σκοτεινούς ρεμβασμούς
Της εσωστρέφειας
Καλύτερα ψευδολογίες
Παρά τους κλασικούς σε παράφραση!
Η ‘εποχή απαιτούσε’ κυρίως ένα γύψινο εκμαγείο
Φτιαγμένο χωρίς καμιάν απώλεια χρόνου,
Μια πρόζα κινηματογραφική, όχι, όχι ασφαλώς, αλάβαστρο
Ή την ‘πλαστική»’ της ρίμας.

Ίτε
Πηγαίνετε τραγούδια μου, αναζητήστε τον έπαινό σας από τους νέους
Και από τους αδιάλλακτους
Βαδίστε μόνο ανάμεσα στους εραστές της τελειότητας.
Επιδιώξτε ακόμα να στέκεστε κάτω από το σκληρό Σοφόκλειο φως
Και αποδεχθείτε με ευχαρίστηση τα τραύματά σας από αυτό.

Καστοριά, 25/ 8/2015
Τάνια Κίτσου – σκηνοθέτης- ζωγράφος

Πρώτη δημοσίευση: elogiki.gr