Το να σου ανοίγει την πόρτα του σπιτιού της μία από  τις σημαντικότερες εν ζωή Ελληνίδες συγγραφείς είναι τύχη. Το να συμβαίνει ωστόσο για δεύτερη φορά είναι τιμή. Πριν από μερικές εβδομάδες, είχα την τιμή να συναντήσω ξανά την κυρία Άλκη Ζέη. Αφορμή για τη συζήτησή μας, η έκδοση του νέου της βιβλίου με τίτλο «Πόσο ακόμα θα ζήσεις γιαγιάς», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Με την κυρία Ζέη συνομιλήσαμε για το νέο της βιβλίο, τη σχέση μεταξύ εγγονιών και παππούδων, το θέμα της μνήμης και για αυτό το μεγάλο περίπατο στη λογοτεχνία, που μας χαρίζει κάθε φορά που κυκλοφορεί ένα νέο της βιβλίο.

-«Πόσο θα ζήσεις ακόμα γιαγιά;», ο τίτλος του νεόυ σας βιβλίου. Μιλήστε μας για αυτό.

Α.Ζ.: Να σας πω. Και τόσο νέο δεν είναι. Είναι διάφορα κομμάτια που είχαν δημοσιευτεί στη «Λέξις», στα «Νέα», μετά τα διηγήματα που είχαν βγει και στον Κέδρο και στον Καστανιώτη και είχαν εξαντληθεί. Είπαμε να τα συγκεντρώσουμε όλα μαζί και να τα βγάλουμε. Στα δε αυτοβιογραφικά, σε κάθε κομμάτι έχω συμπληρώσει κάτι τωρινό.

-Τελειώνει ποτέ η σχέση εγγονιών, παππούδων και γιαγιάδων, δεδομένου ότι το βιβλίο σας έχει τον τίτλο μίας ερώτησης που σας έκανε η εγγονή σας όταν ήταν μικρή.

Α.Ζ.: Ε, τώρα πια δεν την κάνουν. Τώρα όταν λένε ότι σε «δυο χρόνια θα γίνει αυτό», λέω «Ποιος ξέρει πού θα είμαι σε δύο χρόνια;» και μου απαντούν «Τώρα λες βλακείες!». Δε θέλουν να ακούν καθόλου.

-Και το θέμα της μνήμης; Κατά ποιο τρόπο σας έχει επηρεάσει; Αγωνιάτε γι’ αυτό;

Α.Ζ.: Όχι καθόλου! Η μνήμη μου είναι πάρα πολύ έντονη και δεν ξεφεύγει τίποτα και έχω και την αδερφή μου που είναι πιο μεγάλη. Η μνήμη της είναι μνήμη ελέφαντα κι αν αμφιβάλλω για κάτι τη ρωτάω και μου το επιβεβαιώνει.

-Τι σημαίνει για εσάς ζωή και θάνατος;

Α.Ζ.: Ζωή είναι ότι ζεις και θάνατος ότι δεν υπάρχεις πια.

-Πριν μου είπατε ότι τα εγγόνια σας όταν τους αναφέρετε ότι δεν ξέρετε πού θα είστε σε δύο χρόνια, σας φωνάζουν κατά κάποιο τρόπο.

Α.Ζ.: Ναι έχουν πιστέψει ότι είμαι λίγο αθάνατη.

-Ένας άνθρωπος συμφιλιώνεται ποτέ με την έννοια της απώλειας, με την έννοια του να χάνει έναν άλλο άνθρωπο;

Α.Ζ.: Είναι πολύ φοβερό. Έχω ζήσει πολύ κι έτσι έχω χάσει πολλούς φίλους, οι οποίοι μου λείπουν πάρα πολύ. Ξεκινώντας από τον άνδρα μου,  ο Μάριος Πλωρίτης, ο Μάνος Χατζιδάκις, η Μελίνα, η Ζωρζ Σαρή και άλλοι πολλοί.

-Η πρώτη ιστορία του βιβλίου σας, που έχει και τον τίτλο του βιβλίου, κλείνει με τη φράση «Από εδώ και μπρος οι στιγμές μετράνε».

Α.Ζ .: Ναι, γιατί πλέον δε μπορώ να μετράω με χρόνια τώρα και να λέω σε δέκα χρόνια ή σε δεκαπέντε.  Δεν ξέρεις πόσες στιγμές σου μένουν ακόμη.

-Επίσης, μεταφέρεστε και σε μία άλλη ιστορία στο μέλλον, δίνοντας ένα γράμμα στη δωδέκατη γιαγιά, εφόσον έχετε γνωρίσει και μία γιαγιά πιο πριν, που είναι η ίδια σας η εγγονή.

Α.Ζ.: Ναι.

-Στη δωδέκατη γιαγιά αναφέρετε ότι με την παγκοσμιοποίηση θα χαθούν οι γλώσσες και ότι θα υπάρχει μία γλώσσα. Ποια θα είναι αυτή η γλώσσα;

Α.Ζ.: Δεν ξέρω. Το γράφω έτσι. Δεν το πιστεύω ότι θα χαθούν οι γλώσσες. Αν θα μείνει μια γλώσσα θα είναι τα greeklish.

-Κατά τ’ άλλα στη σημερινή εποχή πιστεύετε ότι έχουμε γίνει μία νέα Βαβέλ;

Α.Ζ.:  Κοιτάξτε, όχι. Γιατί και στα σχολεία που πάω, βλέπω ότι υπάρχουν ακόμα δάσκαλοι, που έχουν πάρει πολύ ζεστά το θέμα στο να κάνουν τα παιδιά να διαβάσουν βιβλία. Και πας καμιά φορά σε ένα μικρό μέρος και εντυπωσιάζεσαι που βλέπεις ένα δημόσιο σχολείο στην άλλη άκρη της χώρας, όπου τα παιδιά να έχουν διαβάσει και να ενδιαφέρονται. Έχουν αρχίσει έτσι μικροί μικροί κύκλοι και ενδιαφέρονται για πράγματα.  Αυτό είναι πολύ ευχάριστο.  Δηλαδή και στις επαρχίες βλέπω  κάνουν μία ορχήστρα, μετά κάνουν ένα θεατράκι. Προσπαθούν να κάνουν κάτι.

-Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό και ειδικά στην επαρχία που δεν υπάρχουν τόσες πολλές δυνατότητες, τόσα πολλά θέατρα, να προσπαθούν να έχουν μία πρόσβαση στον πολιτισμό ακόμα και με τα πενιχρά μέσα που μπορεί να διαθέτει μία περιοχή.

Α.Ζ.: Ναι και αυτό τους δίνει θαρρώ πολύ κουράγιο και είναι πολλοί που προτιμούν να ζουν σε μια επαρχιακή πόλη, γιατί έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο.

-Και είναι και διαφορετικοί οι ρυθμοί της ζωής.

Α.Ζ.: Βέβαια.

-Το πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό στην Ελλάδα πώς θα το σχολιάζατε σήμερα;

Α.Ζ.: Το πολιτικό σκηνικό είναι πολύ μπερδεμένο και αόριστο. 

-Έχετε ζήσει τις σημαντικότερες στιγμές της μέχρι τώρα σύγχρονης ιστορίας. Ποιες στιγμές από την εμπειρία σας σάς έχουν καθορίσει ως συγγραφέα και ως άνθρωπο;

Α.Ζ.: Είναι τόσες οι στιγμές που δε μπορώ να τις ξεχωρίσω. Καθεμία πρόσθετε και κάτι άλλο. Καθεμία είναι τόσο διαφορετική, ή πιο όμορφη ή πιο άσχημη. Ήταν πάρα πολλές. Αλλά, άθελά μου τις ζούσα. Ζούσα μέρα τη μέρα και μέσα στη μέρα έτρεχε η ιστορία, έτρεχαν τα γεγονότα. Δε μπορούσες να είσαι απ’ έξω.

-Και ένα γεγονός που σας πλήγωσε περισσότερο ή σας έκανε να χαρείτε περισσότερο;

Α.Ζ.: Αυτό που με πλήγωσε πάρα πολύ ήταν ο Δεκέμβρης του 1944, όταν δόθηκε εντολή από το κόμμα να εγκαταλείψουμε την Αθήνα και να πάμε προς τη Λάρισα. Σταμάτησα στο Βόλο, που ήταν μια πολύ φίλη από το σχολείο και όταν άνοιξε την πόρτα και με είδε και με ρώτησε με ποιους ήρθα και της είπα με τον κόσμο που έφυγε, με κοίταξε σα να έβλεπε μπροστά της το ληστή Γιανγκούλα. Φέρθηκε πολύ ψυχρά και με το ζόρι με έβαλε και κάθισα λίγο στο σπίτι της. Από εκεί κατάλαβα ότι αρχίζει η διχόνοια.

-Από την άλλη, πιστεύετε ότι μία επαναστατική πράξη μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα που ζούμε;

Α.Ζ.: Αν θέλουμε αυτή την εποχή να κάνουμε πράξεις που κάναμε στην Κατοχή ή στη Χούντα, δεν ταιριάζουν καθόλου. Κάθε εποχή πρέπει να βρίσκει τον τρόπο που εκφράζεται. Δε μπορεί τώρα να χρησιμοποιούμε τα συνθήματα της Κατοχής «Ψωμί, Ελευθερία». Και ψωμί υπάρχει και ελευθερία υπάρχει. Θέλει μία καινούρια σκέψη.

-Και η δική μας η εποχή με ποιο τρόπο θα μπορούσε να εκφραστεί;

Α.Ζ.: Αυτό δεν το ξέρω. Είναι πολύ δύσκολο να σας το πω. Εδώ μεγάλα κεφάλια και ακόμα δεν το έχουν πει. Θα βρει όμως τον τρόπο της. Δε μπορεί. Δηλαδή, τώρα συγχύζομαι πάρα πολύ όταν βλέπω την επέτειο του Πολυτεχνείου και λέω «Τι γιορτάζουμε την επέτειο του Πολυτεχνείου; Με το να τραυματίζουμε ανθρώπους; Να καίμε αυτοκίνητα; Τι σου θυμίζει αυτό από το Πολυτεχνείο;». Πιο πολύ γίνεται για το μπάχαλο. Ας απαγορευτεί ο εορτασμός του Πολυτεχνείου και ας γίνεται μόνο στα σχολεία, αφού δε μπορούν να συγκρατήσουν αυτούς που βρίσκουν ευκαιρία να βγουν για να κάψουν. Αυτή είναι επανάσταση; Να καίνε το αυτοκίνητο του ανθρώπου ή να πετάνε φωτοβολίδες, να πληγώνουν ανθρώπους; Δεν το καταλαβαίνω τι είδους επαναστατημένος λαός είναι αυτός.

-Σήμερα υπάρχουν λογοτέχνες που να μπορούν να παρασύρουν το αναγνωστικό κοινό;

Α.Ζ.:  Κάθε εποχή έχει τους ποιητές της και τους συγγραφείς της. Πρώτα ίσως διαβάζονταν πιο πολύ γιατί δεν είχαν  και πολλά άλλα πράγματα να τους απασχολούν. Δεν υπήρχε το κομπιούτερ. Δεν υπήρχε η τηλεόραση, δεν υπήρχε τίποτα. Η δική μας τηλεόραση στην εφηβεία μας ήταν το διάβασμα.

-Κάτι το οποίο σας χαρακτήρισε και ειδικά εσάς που αγαπούσατε πάντα το διάβασμα.

Α.Ζ.: Ναι. Και ακόμα δηλαδή. Διαβάζω συνέχεια.

-Πρόσφατα στους κινηματογράφους προβλήθηκε «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης», ένα ντοκιμαντέρ της κυρίας Μαντά.

Α.Ζ.: Αυτό ήταν η ιδέα του γιου μου, ο οποίος συνεργάζεται με μία κινηματογραφική εταιρία, που είναι φίλοι όλοι μαζί και το πρότεινε, αλλά δεν ήθελε να το γυρίσει αυτός , γιατί θα ήταν πολύ φορτισμένο κι έτσι κάλεσαν τη Μαργαρίτα Μαντά  με την οποία έχουμε συνδεθεί πολύ. Αν είχαν περισσότερα χρήματα θα ήταν ακόμα καλύτερα γιατί  θα πηγαίναμε στη Μόσχα, στην Τανσκένδη, αλλά αυτό δε μπορούσε να γίνει. Έτσι, συμπληρώθηκε από ό,τι βίντεο είχαμε από παλιά και φωτογραφίες.

-Ωστόσο, φτάνοντας προς το τέλος της συζήτησής μας δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο γεγονός ότι είστε πολυγραφότατη.

Α.Ζ.: Πολυγραφότατη δεν είμαι. Γράφω όταν έχω κάτι να πω. Δε μου λείπει το γράψιμο. Όταν δε γράφω, δε λέω «Δε μπορώ. Πρέπει να γράψω.». Κι όταν δε γράφω είμαι εντάξει, αλλά όταν έχω κάτι να πω, τότε το γράφω.

-Τι σας εμπνέει περισσότερο;

Α.Ζ.: Δε είναι ότι με εμπνέει κάτι. Μου έρχεται μία ιδέα, ένα γεγονός και από εκεί εξελίσσεται ώσπου να το σχηματίσω στο μυαλό μου.

-Μέχρι, λοιπόν την επόμενη ιστορία, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω πολύ για τη συζήτησή μας. Αναμένουμε το επόμενο βιβλίο σας.

Α.Ζ.: Σας ευχαριστώ

Κεντρική φωτογραφία κειμένου: Ράνια Παπαδοπούλου

Οι ασπρόμαυρες  φωτογραφίες που πλαισιώνουν τη συνέντευξη, προέρχονται απο το αρχείο της κυρίας Ζέη και συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο "Πόσο θα ζήσεις ακόμα γιαγιά;"                          

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε το Μάρτιο του 2018.