Bασισμένη στο βιβλίο του Ηλία Πούλου Τασκένδη / Εξόριστες μνήμες και στο αφήγημα του Δημήτρη Αλεξάκη «Πόλεμος Τοπίων», η μουσική παράσταση «Πόλεμος Τοπίων» σε σκηνοθεσία Irène Bonnaud, που παρουσιάζεται έως τις 17 Ιουνίου στον Πολυχώρο ΚΕΤ (Κύπρου 91Α και Σικίνου 35Α, Κυψέλη), αφηγείται την ιστορία του Εμφυλίου Πολέμου μέσω συνεντεύξεων μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού που μεταφέρθηκαν τον Οκτώβριο του 1949, μετά το τέλος του ελληνικού εμφυλίου, στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. Η σκηνοθέτις, δημιουργεί μία γέφυρα μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, προσπαθώντας να αναδείξει αυτά τα στοιχεία της ιστορίας, που μέσω των προφορικών αφηγήσεων συνιστούν τη συλλογική μνήμη. Σε αυτή την ιστορική περιπλάνηση επί σκηνής, η Φωτεινή Μπάνου (ερμηνεία-τραγούδι) και οι μουσικοί Μιχάλης Καταχανάς (βιόλα) και Βασίλης Τζαβάρας (κιθάρα, loops) μας μεταφέρουν στο παρελθόν και στις μνήμες -οι πληγές των οποίων δεν έχουν κλείσει ακόμα- ακούγοντας μουσικές της εποχής, ηπειρώτικα, ρώσικα και άλλα τραγούδια, ενώ αυτοσχεδιάζοντας επαναφέρουν τους θεατές στο σήμερα.
Λίγες ημέρες πριν από την ολοκλήρωση των παραστάσεων συνομιλήσαμε με τη σκηνοθέτιδα Irène Bonnaud για την παράσταση, τον Εμφύλιο, την μνήμη και την ιστορία που γράφεται όχι από τους νικητές, αλλά από τις προφορικές αφηγήσεις.
-Τι σας ενέπνευσε ούτως ώστε να ασχοληθείτε με το θέμα του Εμφυλίου Πολέμου;
Ι.Β.: Ήταν ο Δημήτρης Αλεξάκης και η Φωτεινή Μπάνου, που μου έδωσαν το βιβλίο του Ηλία Πούλου «Τασκένδη, Εξόριστες μνήμες», ένα χρόνο πριν, λέγοντάς μου ότι θα μπορούσε να είναι ένα πολύ καλό υλικό για μία παράσταση. Βρήκα το βιβλίο πολύ δυνατό και συγκινητικό – οι μαρτυρίες που εμπεριέχει είναι σημαντικές, διότι οι άνθρωποι ένιωσαν ότι θα μπορούσαν να εμπιστευτούν τον Ηλία. Είναι πολύ τίμιοι και ειλικρινείς για τις εμπειρίες τους κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Ο Εμφύλιος ήταν πάντα ένα θέμα που με ενδιέφερε: πώς ήταν οι ιδιωτικές ζωές των ανθρώπων, οι συναισθηματικές, οικογενειακές, ανεξάρτητες ιστορίες είναι αλληλένδετες με την ιστορία με κεφαλαίο Ι, με μεγάλα πολιτικά και οικονομικά γεγονότα.
- Η παράσταση πώς είναι δομημένη και κατά ποιο τρόπο η μουσική μπορεί να αφυπνίσει τη μνήμη;
Ι.Β.: Είναι μία μουσική παράσταση. Εκτός από το βιβλίο του Ηλία Πούλου, μαρτυρίες, απομνημονεύματα και άλλα πολλά και με εντυπωσίασε το πόσο σημαντικά ήταν τα τοπία, πώς οι στρατιώτες του δημοκρατικού στρατού περπατούσαν όλη την ώρα, από τόπο σε τόπο, ασταμάτητες πεζοπορίες στα βουνά κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αλλά, είναι πολύ δύσκολο να δώσεις την αίσθηση του τοπίου στη σκηνή. Το τοπίο είναι κάτι περισσότερο για τις ταινίες. Έτσι, πίστεψα ότι ο μόνος τρόπος να αποδώσεις αυτό το συναίσθημα ήταν μέσω της μουσικής – γι’ αυτό και η μουσική είναι εξίσου σημαντική με το κείμενο. Υπάρχουν δύο μουσικοί στη σκηνή. Χρησιμοποιούν μερικές παραδοσιακές μελωδίες και τόνους, ηπειρώτικα τραγούδια, ρώσικα τραγούδια, αλλά πάντα με ένα μοντέρνο πνεύμα και ήχο. Ελπίζω οι θεατές να φανταστούν όλες τις εικόνες ακούγοντας τη μουσική.
- Τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια της έρευνάς σας για την παράσταση;
Ι.Β.: Σαφώς, ο Εμφύλιος Πόλεμος είναι ένα ευαίσθητο θέμα στην Ελλάδα. Μπορείς να συνειδητοποιήσεις ότι ο κάθε ιστορικός έχει τη δική του οπτική επί του θέματος, που καθορίζεται από τις πολιτικές του θέσεις κλπ. Επίσης, πολλά αρχεία είτε έχουν καταστραφεί είτε η πρόσβαση σε αυτά είναι ακόμα δύσκολη. Και φυσικά, πολλοί άνθρωποι είναι ακόμα πολύ συναισθηματικοί για αυτό, μιας και κάποια μέλη της οικογένειάς τους ήταν εμπλεκόμενα, μερικές φορές και από τις δύο πλευρές στην ίδια οικογένεια… Αλλά δεν εξεπλάγην. Και οι δύο γονείς μου ήταν καθηγητές ιστορίας και υπάρχουν πολλά ευαίσθητα θέματα και στην γαλλική ιστορία, όπως οι πόλεμοι της αποαποικιοποίησης. Ήταν πολύ ενδιαφέρον που πολλά άτομα της γενιάς μου ( όπως και η Τρίτη γενιά μετά τον πόλεμο, η γενιά των εγγονιών) έμοιαζαν να ενδιαφέρονται πολύ και να είναι πρόθυμα να μάθουν το πώς, το γιατί κλπ. Ήταν πολύ ενδιαφέρον να συνομιλείς με ανθρώπους. Μου έλεγαν συχνά πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες.
-Ο αυτοσχεδιασμός, πώς λειτουργεί στην παράσταση;
Ι.Β.: Λοιπόν, το κείμενο δεν ήταν καθόλου αυτοσχέδιο, καθώς έκανα ένα μοντάζ πριν από τις πρόβες, με τις μαρτυρίες από το βιβλίο του Ηλία Πούλου και δύο κείμενα που έγραψε ο Δημήτρης Αλεξάκης για την παράσταση. Τα κείμενα πραγματεύονται το θέμα της μνήμης του Εμφυλίου Πολέμου για τη γενιά μας – το πώς να ασχοληθείς με το παρελθόν στη σημερινή εποχή… Ο αυτοσχεδιασμός ήταν περισσότερο σημαντικός για τη μουσική. Οι δύο μουσικοί της παράστασης, ο Μιχάλης Καταχανάς και ο Βασίλης Τζαβάρας προέρχονται από την πειραματική και την τζαζ μουσική σκηνή, οπότε δουλεύουν αρκετά με τον αυτοσχεδιασμό – μερικές φορές με το υλικό που τους παρείχα, όπως ένα ηπειρώτικο τραγούδι ή ένας τόνος από Ρώσους συνθέτες- ακόμα κι αν έχουμε ένα δυνατό πλαίσιο, εξακολουθούν να αυτοσχεδιάζουν σε κάθε παράσταση.
-Σε ένα πόλεμο ποιος γράφει την ιστορία;
Ι.Β.: Οι άνθρωποι λένε πάντα ότι η ιστορία γράφεται από τους νικητές. Ωστόσο υπάρχει ακόμα μία παράδοση, ίσως πιο μυστική, περισσότερο κρυμμένη. Η προφορική παράδοση, η προφορική μετάδοση μέσα στις οικογένειες. Οι Παππούδες μιλούν στα εγγόνια τους. Τα παιδιά κάνουν ερωτήσεις στους μεγαλύτερους. Νιώθω αυτό το στοιχείο να είναι πολύ έντονο, εδώ στην Ελλάδα, όσον αφορά τον Εμφύλιο Πόλεμο ή τη Γερμανική Κατοχή ή τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Αν και μερικά θέματα, όπως ο εμφύλιος, δεν έχουν συζητηθεί επισήμως, υπάρχουν μερικές ιστορίες που πηγαινοέρχονται ανάμεσα στα μέλη των οικογενειών, ανάμεσα σε φίλους. Είναι κάτι σαν μία προφορική ιστορία από τα κάτω, η ιστορία των ανθρώπων, όχι η επίσημη ιστορία των σχολικών βιβλίων…
-Ποια είναι η άποψή σας για τη λογοκρισία στην τέχνη;
Ι.Β.: Πρέπει να μαχόμαστε ενάντια στη λογοκρισία στην τέχνη.
-Κλείνοντας, ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Ι.Β.: Κάτι τελείως διαφορετικό, στη Γαλλία αυτή τη φορά. Με μερικούς ηθοποιούς που μου αρέσουν πολύ, θα παρουσιάσω επί σκηνής μερικές κωμωδίες μίας πράξης του Ναπολιτάνου θεατρικού συγγραφέα Eduardo di Filippo. Είναι φυσικά, πολύ αστεία έργα, αλλά τα έργα του Eduardo di Filippo έχουν επίσης και μία πιο σκοτεινή πλευρά, γιατί περιγράφει πολύ καλά την καθημερινή ζωή των φτωχότερων γειτονιών της Νάπολης, οπότε πρόκειται για ένα μικρό λαό με μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα για μία ακόμη φορά.
Πληροφορίες Παράστασης:
Πόλεμος Τοπίων σε σκηνοθεσία της Irène Bonnaud
Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων - http://polychorosket.gr/
Κύπρου 91Α και Σικίνου 35Α, Κυψέλη
Από Σάββατο 6 Μαΐου έως Σάββατο 17 Ιουνίου 2017 | κάθε Σάββατο και Κυριακή | 21:00
Με τους: Φωτεινή Μπάνου (ερμηνεία/τραγούδι), Μιχάλη Καταχανά (βιόλα), Βασίλη Τζαβάρα (κιθάρα, loops).
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος| μετάφραση κειμένου Πόλεμος Τοπίων από τα γαλλικά: Φωτεινή Μπάνου | κατασκευή σκιών: Άθως Δανέλλης | ηχοληψία παράστασης: Φίλιππος Μαρινέλης | τεχνικός παράστασης: Γιάννης Ζέρβας | video art: Irène Bonnaud | video mapping: cοm.odd.or | φωτογραφίες παράστασης: Δημήτρης Αλεξάκης
Διάρκεια παράστασης: 85 λεπτά
Το ΚΕΤ ευχαριστεί πολύ τους: Ηλία Πούλο, Τασούλα Βερβενιώτη, Ροβήρο Μανθούλη, Bernard Eisenschitz, Πόπη Μπάνου, Χρήστο Γιοβανόπουλο, Σοφία Εξάρχου, Ελένη Παγκρατίου, Μαρία Κουρκούτα, Κάρολο Παυλάκη, για την πολύτιμη βοήθεια που προσέφεραν κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της παράστασης.
Μια συμπαραγωγή του Κέντρου Ελέγχου Τηλεοράσεων, της Comédie de Reims (Festival Scènes d’Europe), της La Commune CDN d’Aubervilliers και της Cie813. Με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος.
Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2017