Ο Αμερικάνος πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Άστυ σε δύο συνέχειες τα Χριστούγεννα του 1891. Το διήγημα ανήκει στην λεγόμενη νατουραλιστική περίοδο του συγγραφέα, που καλύπτει χονδρικά την πενταετία 1887-1892. Στα διηγήματα της περιόδου ο Παπαδιαμάντης δημιουργεί μια ατμόσφαιρα ειδυλλιακή, με έξοχες περιγραφές του περιβάλλοντος και των ανθρώπων.
Ο κεντρικός ήρωας του χριστουγεννιάτικου διηγήματος του Παπαδιαμάντη, ο Τζων Στόθισον, μετανάστης στην Αμερική, επιστρέφει την παραμονή των Χριστουγέννων του 1871, στην πατρίδα του τη Σκιάθο, μετά από είκοσι πέντε χρόνια απουσίας, ως άλλος Οδυσσέας, νικημένος από τη νοσταλγία για τον τόπο του και το πρώτο του έρωτα.
Ο Αμερικάνος είναι ένα έργο νατουραλιστικό αλλά ταυτόχρονα βαθιά συμβολικό, που παραμένει πάντα επίκαιρο καθώς μιλάει για την εσωτερική πατρίδα, αυτή που κουβαλάμε μέσα μας όπου κι αν πάμε. Είναι αυτή η πατρίδα στην οποία ζητάμε να επιστρέφουμε κάθε φορά που το παρόν μας απογοητεύει.
Το θέμα του Αμερικάνου είναι το προσφιλές στην ελληνική λογοτεχνία θέμα του ξενιτεμένου που επιστρέφει μετά από χρόνια στον τόπο του. Ασυναίσθητα μου ήρθε στο μυαλό το δημοτικό ποίημα Του νεκρού αδελφού, όπου η Αρετή επιστρέφει μετά από χρόνια από την ξενιτιά για να βρει συμφορά, εγκατάλειψη και θάνατο. Ο Αμερικάνος, ωστόσο, είναι ένα έργο με τέλος -πράγμα όχι σύνηθες στον Παπαδιαμάντη- αίσιο. Το ταξίδι της επιστροφής του ήρωα δεν λειτουργεί ως μια επισφράγιση της αποξένωσης και της οριστικής αποκοπής του από την μητέρα πατρίδα, αλλά ως μια νίκη της δύναμης που ενώνει τους ανθρώπους, ακόμη κι αν τους χωρίζει η απόσταση κι ο χρόνος. Ιδωμένος, βέβαια, από μια εναλλακτική οπτική, θα μπορούσε να ερμηνευτεί σαν ένα όνειρο, σαν τον άσβεστο πόθο μιας ψυχής που αρνείται να αποδεχτεί την οριστική απώλεια του γενέθλιου παραδείσου της.
Το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη έχει την τιμητική του, τα τελευταία χρόνια στη θεατρική σκηνή. Αρκετά από τα διηγήματά του και τις νουβέλες του παρουσιάζονται κάθε χρόνο επί σκηνής. Και δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι όταν μιλάμε για "Παπαδιαμάντη επί σκηνής", έχουμε να κάνουμε με ένα εγχείρημα δύσκολο και επικίνδυνο. Ένα πρώτο ζήτημα είναι βεβαίως το ίδιο το εγχείρημα της δραματοποίησης ενός λογοτεχνικού κειμένου. Όσον αφορά, ωστόσο, τον Παπαδιαμάντη ένα άλλο μεγάλο εμπόδιο είναι η γλώσσα. Σύμφωνα με τον Λίνο Πολίτη, ο Παπαδιαμάντης στις περιγραφές του και στα λυρικά του μέρη χρησιμοποιεί μια αυστηρή καθαρεύουσα. Στα διαλογικά μέρη χρησιμοποιεί την ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα -συγκεκριμένα το βορειοελλαδιτικό ιδίωμα- εμπλουτισμένη με σκιαθίτικους ιδιωματισμούς. Στα αφηγηματικά του μέρη, πάλι, χρησιμοποιεί μιαν άλλη γλώσσα με βάση την καθαρεύουσα στην οποία εντάσσει πολλά στοιχεία της δημοτικής, δημιουργώντας έτσι ένα δικό του,προσωπικό, ύφος. Ο Παλαμάς και ο Ελύτης μιλούν για την ποιητικότητα του λόγου του. Η γλώσσα, λοιπόν, αυτή που αποτελεί το σήμα κατατεθέν του συγγραφέα δεν μπορεί να αλλάξει, ούτε κατ' ελάχιστον χωρίς να τραυματιστεί ολόκληρο το κείμενο. Και είναι αυτή η γλώσσα που στα αφτιά του σύγχρονου Έλληνα μπορεί να φανεί δυσνόητη και δύστροπη. Η γλώσσα αυτή απαιτεί την απόλυτη συγκέντρωση του θεατή.
Ο Θανάσης Σαράντος, που πρωταγωνιστεί και παράλληλα υπογράφει τη σκηνοθεσία και τους φωτισμούς της παράστασης, καταφέρνει να προσπεράσει με επιτυχία τον σκόπελο της γλώσσας και να αποφύγει την παγίδα της στείρας αφήγησης, διατηρώντας, ταυτόχρονα, ακέραιο το κείμενο του συγγραφέα. Ένας ένας οι ήρωες του διηγήματος γεννιούνται μέσα από το σώμα του ηθοποιού μπροστά στα μάτια του θεατή. Η μεγάλη αρετή της παράστασης είναι το ότι καταφέρνει με έναν μόνο ηθοποιό και με απλά μέσα να αναδημιουργήσει επί σκηνής το σύμπαν του Παπαδιαμάντη. Ο Θανάσης Σαράντος, με την καθαρότητα του λόγου του, την δωρικότητα της ερμηνείας του και την ευκολία του να μεταπηδά από τον ένα ρόλο στον άλλο, καταφέρνει να "κρατήσει" τον θεατή, να τον συγκινήσει και να του μεταδώσει λέξη προς λέξη την ποίηση και την μαγεία του κειμένου.
Πολύτιμος αρωγός του, ο μουσικός Κωνσταντίνος Ευαγγελίδης, που "συνομιλεί" μαζί του μέσω των ήχων και τον ακολουθεί ερμηνεύοντας με ιδιαίτερη ευαισθησία την μουσική σύνθεση του Λάμπρου Πηγούνη. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στους φωτισμούς της παράστασης που δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μυστηριακή και ονειρική.
Ο Αμερικάνος του Θανάση Σαράντου πρωτοπαρουσιάστηκε επί σκηνής το 2009 και παίζεται επί 12 συναπτά έτη. Το 2011 μάλιστα, η παράσταση ταξίδεψε στον γενέθλιο τόπο του συγγραφέα με αφορμή την συμπλήρωση της εκατονταετηρίδας από τον θάνατό του. Φέτος λόγω των υγειονομικών παρουσιάζεται μαγνητοσκοπημένη σε online streaming μέσω του viva.gr.
Ενημερωθείτε για το πρόγραμμα προβολών της παράστασης από το:
https://www.viva.gr/tickets/theater/streaming/o-amerikanos-tou-papadiamanti/