«Ως ηθοποιός, κάθομαι, μιλώ, τρέχω, ιδρώνω και ταυτόχρονα αναπαριστώ κάποιον που κάθεται, μιλά, τρέχει και ιδρώνει. Ως ηθοποιός, είμαι ταυτόχρονα ο εαυτός μου και ο χαρακτήρας που παίζω. Υπάρχω στο δεδομένο σώμα της παράστασης και την ίδια στιγμή έχω την ανάγκη να είμαι ζωντανή στον νου και τις αισθήσεις των θεατών. Πώς μπορώ να μιλήσω γι’ αυτήν τη διπλή πραγματικότητα;», αναφέρει στο βιβλίο της με τίτλο «Πέτρες από Νερό. Σημειώσεις μιας ηθοποιού του Θεάτρου Οντίν», η ηθοποιός Julia Varley.

Μέλος του θεάτρου Οντίν για περισσότερα από τριάντα χρόνια,  στο βιβλίο «Πέτρες από Νερό. Σημειώσεις μιας ηθοποιού του Θεάτρου Οντίν», η ηθοποιός περιγράφει τις εμπειρίες της από μία επαγγελματική και γυναικεία σκοπιά. Αυτό το βιβλίο είναι μία προσωπική- βιογραφική αποτύπωση της συνεργασίας της με τον Εουτζένιο Μπάρμπα και τον παγκοσμίου φήμης θεατρικό οργανισμό, μέσα από το οποίο οι αναγνώστες έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν την τέχνη και την τεχνική του Θεάτρου Οντίν.

Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Πέτρες από Νερό» στα ελληνικά (μετάφραση: Κορίνα Αποστολοπούλου) από τις Εκδόσεις Δωδώνη, η Julia Varley εξηγεί στο Culture Press και τη Ράνια Παπαδοπούλου, τι σημαίνει να είσαι ηθοποιός του Θεάτρου Οντίν.

-Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο «Πέτρες από Νερό. Σημειώσεις μιας ηθοποιού του Θεάτρου Οντίν»;

J.V.: Υπάρχουν διαφορετικά κίνητρα. Το ένα ήταν να απαντήσω στο αίτημα που ήρθε από πολλούς νέους, που παρακολουθούν τα εργαστήριά μας. Μετά από την πρακτική τους εμπειρία, πολύ συχνά με ρωτούσαν αν είχα γράψει κάτι. Ήθελαν να πάρουν τη συμβουλή μου μαζί τους στο σπίτι  και να τους συνοδεύω στην καθημερινή τους εργασία, ακόμα κι αν ζουν μακριά. Ένας άλλος λόγος ήταν για να δώσω αναγνώριση στην γυναικεία οπτική γωνία. Τα περισσότερα θεατρικά βιβλία είναι γραμμένα από ακαδημαϊκούς και σκηνοθέτες. Ήθελα να ακουστεί η φωνή της  σωματοποιημένης σκέψης της ηθοποιού. Στις θεατρικές θεωρίες υπάρχει η τάση της αντιπαράθεσης μεθόδων, ενώ πρακτικά η αντίθεση και η διαφορετικότητα αποτελούν βασικά στοιχεία για τη δημιουργικότητα και την ύπαρξη. Και το  βιβλίο «Πέτρες από νερό» ήταν ο δικός μου τρόπος για να συμβάλω στο χτίσιμο της γυναικείας θεατρικής ιστορίας, παίρνοντας ευθύνη και μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο. Εύχομαι να δώσω φωνή στις γυναίκες. Στο παρελθόν, μιλούσαν άλλοι για τις γυναίκες στο θέατρο. Μου λείπει το να τις ακούω απευθείας και χρειάζομαι να υποδείξω ότι η ικανότητα μίας γυναίκας στο να γίνει αναφορά από τους άλλους εναπόκειται στη διαθεσιμότητά της να μοιραστεί την τρωτότητα.

- Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα ηθοποιός εν έτει 2020;

J.V.: Αυτή τη στιγμή, στο μέσον της κρίσης του κορονοϊού, κλείσου σπίτι. Είναι πολύ πιο δύσκολο να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Η αξία του θεάτρου και του να είσαι ηθοποιός για εμένα έχει να κάνει με το λιγότερο δύο ανθρώπους, που μοιράζονται τον ίδιο χώρο και χρόνο, δημιουργώντας μία σχέση που βασίζεται στη φυσική παρουσία. Αυτό το βρίσκω πολύ σημαντικό και ειδικά στην εποχή μας, της εικονικής επικοινωνίας και απομόνωσης. Τώρα, η εικονική επικοινωνία είναι η μόνη δυνατότητα και η απομόνωση ένα πρέπει. Σε φυσιολογικές συνθήκες, η επικοινωνία που προσπαθώ να χτίσω με μία θεατρική performance δεν εξαρτάται από τη σημασία και την αφήγηση, αλλά από μία δυναμική δραματουργία βασισμένη στον αυτοσχεδιασμό, τη γλώσσα του σώματος, τον ήχο, την τονικότητα, τις δράσεις και τις αντιδράσεις. Νιώθω ότι ως ηθοποιός σήμερα, έχω μία ευθύνη να μοιραστώ την εμπειρία μου σχετικά με το πώς να κάνω πολλά πράγματα ταυτόχρονα, χρησιμοποιώντας την αντίθεση για να δημιουργήσω το κομβικό σημείο του δράματος, αντιλαμβανόμενη ότι η διαφορετικότητα και η μεταβολή δημιουργούν ενέργεια και ενδιαφέρον στους άλλους.

-Κατά ποιο τρόπο το έργο  “1789” του Theatre du Soleil , σε σκηνοθεσία  της Arianne Mnouchkine άλλαξε τις πεποιθήσεις σας για το θέατρο; Τι πιστεύατε νωριτερα;

J.V.: Πριν δω το “1789”, είχα συνηθίσει το θέατρο να είναι πάντα μετωπικό και να παρουσιάζεται σε μία σκηνή από απόσταση. Είχα συνδέσει το θέατρο με την προσποίηση, τη βαρεμάρα και την αφαίρεση. Η παράσταση του Théâtre du Soleil μου αποκάλυψε ότι οι ηθοποιοί μπορούν να βρίσκονται γύρω από τους θεατές και οι θεατές να έχουν έναν ενεργό ρόλο. Θυμάμαι πόσο απίστευτο ήταν για εμένα ως θεατής να γίνομαι ξαφνικά ένα πρόσωπο στην αγορά και έπειτα μέλος του λαού που διαμαρτυρόταν στους δρόμους, λαμβάνοντας μέρος σε μία επανάσταση. Φυσικά εκείνα τα χρόνια, υπήρχαν και άλλα θέατρα, που πειραματίζονταν με έναν διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τους θεατές, όπως  το Teatr Laboratorium του Grotowski στην Πολωνία, το Θέατρο Οντίν στη Δανία, το The Bread and Puppet Theatre και το The Living Theatre στις Η.Π.Α.. Αλλά, ήμουν πολύ νέα. Μόλις είχα αρχίσει να δουλεύω με μία ερασιτεχνική ομάδα, που έκανε πρόβες σε ένα γκαράζ και που δεν τη συνέδεα πραγματικά με το θέατρο. Το «1789» του Théâtre du Soleil ήταν η πρώτη παράσταση που παρακολούθησα, που μου έδειξε τη δυναμική και τη δυνατότητα ενός διαφορετικού είδους θεάτρου.

- Ποια ήταν τα σημαντικότερα μαθήματα που αποκομίσατε από το Θέατρο Οντίν;

J.V.: Το ότι είναι δυνατόν να διατηρήσεις μία θεατρική ομάδα που να δουλεύει ανεξάρτητα για 55 χρόνια, ζώντας σε μία μικρή πόλη, αρκετά μακριά από την πρωτεύουσα. Μέσα στα χρόνια έμαθα για τη σημασία της λεπτομέρειας, το να δίνεις ό,τι καλύτερο μπορείς, το να φροντίζεις τις ανθρώπινες δυνατότητες του καθένα ξεχωριστά, το να καταλαβαίνεις ότι μία ομάδα αντιστέκεται όχι γιατί όλοι σκέφτονται το ίδιο,  αλλά γιατί το κάθε μεμονωμένο μέλος της είναι δυνατό με το δικό του  τρόπο. Στο θέατρο Οντίν σεβόμαστε και υπερασπιζόμαστε τη δουλειά από τις ταπεινότερες πτυχές της, όπως το καθάρισμα του χώρου, την φροντίδα των κοστουμιών και των σκηνικών αντικειμένων, έως και τις υψηλότερες προκλήσεις, όπως η ανανέωση της γλώσσας μας και η αντιμετώπιση δύσκολων επιτευγμάτων, που μας επιτρέπουν να ανακαλύψουμε άγνωστα μονοπάτια. Έμαθα να αφουγκράζομαι τι χρειάζεται η δουλειά αντί να εύχομαι για συγκεκριμένα αποτελέσματα.  Κατάλαβα ότι τα εμπόδια είναι μία ευκαιρία, που με αναγκάζει να βρω απρόσμενες λύσεις. Η κουλτούρα της ομάδας, που μας ενώνει είναι το να χτίσουμε γύρω από τη χειροτεχνία. Είμαστε τεχνίτες.

-Πότε μία ηθοποιός ανακαλύπτει την προσωπική θεατρική της γλώσσα;

J.V.: Δεν πρόκειται για μία ανακάλυψη που συμβαίνει μόνο μία φορά. Ως αρχάρια, μπορούσα να ανακαλύψω μία συγκεκριμένη ποιότητα ενέργειας κατά τη διαδικασία μίας εκπαίδευσης και αυτή θα μπορούσε πάλι να εξαφανιστεί. Κατά τη διάρκεια των προβών για μία performance μπορούσα να ανακαλύψω πώς να ενώσω κείμενα, τραγούδια, δράσεις, ιδέες και να αντιληφθώ ότι έπρεπε να βρω μία διαφορετική στρατηγική για την επόμενη παραγωγή. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού μακριά από το θέατρο, ανακάλυψα πώς να δίνω ένταση στη φωνή μου χωρίς να πιέζομαι και πώς να διαβεβαιώνω τον εαυτό μου ότι καθώς η φωνή μου με καθοδηγούσε σε νέες περιπέτειες, αυτό δε φάνταζε αδύνατο. Για κάθε performance χρειάζεται να ανακαλύπτω την προσωπική θεατρική μου γλώσσα στο σημείο που στέκομαι εκείνη την ημέρα. Και αυτό συμβαίνει ξανά την επόμενη ημέρα.

- Η εκπαίδευση (training) ακολουθεί μία ηθοποιό σε όλη τη διάρκεια της ζωής της;

J.V.: Η ηθοποιός ακολουθεί την εκπαίδευση. Η εκπαίδευση περνά ανάμεσα από τις περιόδους της μαθητείας, της εξάσκησης, της δημιουργίας υλικών, του μοντάζ, των ανακαλύψεων… Είναι πάντα απαραίτητη, καθώς κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης επιτρέπεται στο σώμα να σκεφτεί και να δημιουργήσει. Ως ηθοποιός θεωρώ την εκπαίδευση απαραίτητη με τον ίδιο τρόπο που είναι απαραίτητο το διάβασμα για ένα συγγραφέα, η θέαση για ένα ζωγράφο, η αίσθηση των δονήσεων των ήχων για ένα μουσικό. Η εκπαίδευση μου δίνει την ευκαιρία να υπάρχω  χωρίς να αναπαριστώ ή να ερμηνεύω. Με προετοιμάζει για ο,τιδήποτε μπορεί να προκύψει.

-Και τι ισχύει αναφορικά με την «Ηχώ της Σιωπής»;

J.V.: Στο θέατρο Οντίν έχουμε αναπτύξει μία τεχνική, κατά την οποία μειώνουμε την εξωτερική μορφή μίας φυσικής δράσης, διατηρώντας όλους τους αυθορμητισμούς και τις προθέσεις, ούτως ώστε να διατηρήσουμε την αίσθηση της κίνησης χωρίς απαραιτήτως να δείξουμε όλη την κίνηση. Ήθελα να δοκιμάσω την ίδια διαδικασία με τις φωνητικές δράσεις, έτσι προσπάθησα να συγκρατήσω την ένταση της φωνής μου όσο το δυνατόν περισσότερο, διατηρώντας τη διακύμανση του τόνου και την πρόθεση της ζωής στο διάστημα. Αυτό με έκανε να σκεφτώ τη σιωπή σαν να διατηρούνται όλοι οι πιθανοί ήχοι, με τον ίδιο τρόπο που το λευκό χρώμα εμπεριέχει όλα τα χρώματα και η ηρεμία σε μία θέση αυθορμητισμού να είναι η δυνατότητα του να προχωρήσεις μπροστά, πίσω, να πηδήξεις ή να καθίσεις. Η ηχώ συνδιαλέγεται με ό,τι σου δίνουν πίσω οι τοίχοι, η φύση, οι θεατές, οι συνάδελφοι, αντί  να επικεντρωθεί μόνο με τη διάδοση της φωνής. Η φωνή είναι γενναιόδωρη και θα πρέπει να δίνεται. Η ηχώ είναι αυτό που έρχεται πίσω για να σου πει μία διαφορετική ιστορία από τη δική σου.

-Τι σκέφτεται μία ηθοποιός όταν αυτοσχεδιάζει;

J.V.: Οι αυτοσχεδιασμοί μπορούν να γίνουν διαφορετικά, ξεκινώντας από ένα θέμα, μία εικόνα, ένα τεχνικό έργο, μία μουσική, μία ζωγραφική. Μερικές φορές, οι σκέψεις μου επικεντρώνονται σε μία σειρά από εικόνες που με βοηθούν να θυμάμαι ως ηθοποιός. Μερικές φορές εικόνες ή ιστορίες έρχονται στο μυαλό μου σαν ένα επακόλουθο δράσεων. Η προσοχή μου συχνά παρασύρεται από αυτό που είναι γύρω μου όταν αυτοσχεδιάζω: τους ήχους, το χρώμα του δαπέδου, τους τοίχους, το ταβάνι, τους ανθρώπους που παρακολουθούν, τις καρέκλες, τα παράθυρα, τη θέα. Αυτό που καθοδηγεί τις σκέψεις μου όταν αυτοσχεδιάζω είναι οι αλλαγές της έντασης στο σώμα μου, εν αντιθέσει με αυτό που κανείς φαντάζεται. Η διαδικασία του αυτοσχεδιασμού δεν έχει τμήματα και συχνά ανακαλύπτω ότι με σκέφτονται αντί να σκέφτομαι. Είναι ένας τελείως διαφορετικός τρόπος εμπειρίας. Αναρωτιέται κανείς τι σκέφτεται κάποιος όταν μαγειρεύει, ή κάνει ποδήλατο ή παίζει πιάνο; Τα πάντα και τίποτα την ίδια στιγμή!

-Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού σας στην Κρήτη, ανακαλύψατε το μυστικό του Δαίδαλου. Ποια ήταν η ανακάλυψή σας και πώς σας βοήθησε ως καλλιτέχνη;

J.V.: Ταξίδεψα στην Κρήτη, όταν οι πρόβες για το “Mythos” ήταν στην τελική τους φάση, οπότε η επίσκεψή μου δεν επηρέασε την δημιουργία του υποκριτικού υλικού μου για αυτήν την performance. Αλλά, η επίσκεψη αυτή εμπλούτισε τον εσωτερικό κόσμο του χαρακτήρα μου. Ένα μέρος του μυστικού ήταν η εξώστηθη θεά των όφεων, ο λαβύρινθος με τη μορφή μίας ζωγραφικής με ένα ειδικό μπλε χρώμα και τα ιπτάμενα δελφίνια, τα ονόματα των εστιατορίων της πόλης, η κούνια μιας μικροσκοπικής κούκλας στο μουσείο, τα λουλούδια στους λόφους, η εικόνα μίας μικρής εκκλησίας, το ταξίδι που μοιράστηκα με μία φίλη, το κυκλικό γλυπτό με τα μη κατανοητά σημάδια, ο άνεμος διαλεγόμενος με την απότομη θάλασσα, τα βράχια και τους θάμνους και περισσότερο απ’ όλα η εκπληκτική ποιότητα και ομορφιά των αντικειμένων, των πιάτων και των βάζων της μινωικής εποχής.

- Πιστεύετε ότι το θέατρο μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;

J.V.:  Σαφώς και όχι. Προσποιούμαι ότι μπορεί.

-Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

J.V.: Έχουμε ξεκινήσει να δουλεύουμε σε μία νέα παραγωγή του Θεάτρου Οντίν και μόλις έκανα την πρεμιέρα μίας νέα solo εμφάνισης με τον Mr Peanut, τον «θανατικό» μου χαρακτήρα. Και τα δύο απαιτούν τη δέσμευσή μου ως ηθοποιό. Αν και έχω πολλές άλλες ευθύνες, η προτεραιότητά μου είναι να δουλεύω ως ηθοποιός, γιατί η βάση στην οποία στέκομαι για να κάνω τα πάντα προέρχεται από εκεί. Ο Εουτζένιο Μπάρμπα κι εγώ, θα επισκεφτούμε την Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 2020, όπου θα πραγματοποιήσουμε ένα masterclass και την performance “Ave Maria”. Ελπίζω με αφορμή αυτό το ταξίδι να συναντήσουμε τους Έλληνες φίλους μας. Όταν ο ιός τεθεί υπό έλεγχο, θα επιτρέψω στον εαυτό μου να σκεφτεί ξανά το μέλλον. Προς το παρόν επικεντρώνομαι στο σήμερα, μελετώντας κείμενα και τραγούδια, επαναλαμβάνοντας σκηνές, ράβοντας κοστούμια στο σπίτι, εφόσον το θέατρο είναι κλειστό.

Η Julia Varley είναι μέλος του Θεάτρου Οντίν από το 1976. Είναι ηθοποιός, σκηνοθέτις και συγγραφέας. Διδάσκει σε εργαστήρια θεάτρου και σκηνοθεσίας και οργανώνει παρουσιάσεις της τεχνικής της διεθνώς. Έχει ενεργό δράση και πολυετή συμμετοχή στις συνόδους της ISTA (International School of Theatre Anthropology - Διεθνής Σχολή Θεατρικής Ανθρωπολογίας) και του Magdalena Project, ενός δικτύου γυναικών εργαζομένων στο σύγχρονο θέατρο. Επίσης, είναι καλλιτεχνική διευθύντρια του Transit Festival στο Χόλστεμπρο της Δανίας, αλλά και εκδότρια του The Open Page, ενός επιστημονικού περιοδικού αφιερωμένου στις γυναίκες, οι οποίες εργάζονται στο θέατρο. Άρθρα και πραγματείες της έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά, όπως τα Mime Journal, New Theatre Quarterly, Teatro e Storia, Conjunto, Lapis και Máscara.