Ο Ιταλός στοχαστής Νικολό Μακιαβέλλι αναλύει την αναγκαία τέχνη για τα μεγάλα κ’ υψηλά της εξουσίας (μαζί με τα μικρά κι απάνθρωπα) που έμαθε κατά τη διπλωματική του σταδιοδρομία και μες απ’ τη μελέτη. Δίνει συμβουλές, λέει ιστορίες διασκεδαστικές, θυμάται θαυμαστικά -- μα κ’ ειρωνικά -- όσους γνώρισε, για να φανεί κι αυτός κάπως χρήσιμος, τώρα που δέν έχει πια αξίωμα...
Μ’ έμπνευση τον Ηγεμόνα, το πολυσύνθετο και κομβικό έργο της νεώτερης πολιτικής σκέψης, γίνεται σκηνική αναδρομή για το ίδιο το φαινόμενο της εξουσίας -απ’ την Αρχαιότητα ώς σήμερα: Πολιτείες αρχαίες-νεώτερες, λαοί ελεύθεροι και δουλωμένοι, τύραννοι κ’ ηγέτες συνταγματικοί, πράξεις μεγαλείου κ’ ευγένειας μαζί μ’ άλλες φρικιαστικές στο άκουσμά τους,.. παρελαύνουν μές απ’ το λόγο του έμπειρου κ’ υποψιασμένου Μακιαβέλλι· γιατί, όπως λέει ο ίδιος, δέν καθορίζει την πραγματικότητα, αλλά την περιγράφει ως έχει κι όχι όπως θα έπρεπε ή θα θέλαμε να έχει. Το έργο αποκαλύπτει ό,τι υποκρύπτεται και διαστρεβλώνεται στην πολιτική ζωή και τις διεθνείς σχέσεις ενός τόπου.
Η παράσταση, μετά το 2012 και το 2018, επαναλαμβάνεται με νέα σκηνοθεσία, όπου η τεχνική των ψηφιακών προβολών, μ’ αναφορές σε καταστάσεις παλαιές και σύγχρονες, έρχεται να προσθέσει ένα ακόμα επίπεδο στο σκηνικό λόγο και τη δράση.
Μία μόλις ημέρα πριν από τις εκλογές της 26ης Μαΐου, οι Creatists παρουσιάζουν στο Θέατρο Κνωσός (Κνωσού 11 και Πατησίων) το θεατρικό μονόλογο «Μακιαβέλλι» με τον Θεοδόση Παπαδημητρόπουλο, να ενσαρκώνει τον μεγάλο στοχαστή. Με αφορμή αυτή τη μοναδική παράσταση, ο Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος μιλά στο Culture Press για το θέατρο, τον Μακιαβέλλι και τα χαρακτηριστικά του «ιδανικού» ηγεμόνα.
-Ποιό το ενδιαφέρον σας γύρω από τον Μακιαβέλλι και τις θεωρίες του;
Θ.Π.: Το θάρρος του Νικολό Μακιαβέλλι να καταγράψει και ν’ αναλύσει τα ζητήματα της Ηγεμονίας και της Πολιτείας εν γένει (γιατί πλάι στον Ηγεμόνα του υπάρχουν άλλα εξίσου ή και σημαντικώτερα έργα του), αποτελεί ουσιαστική χειραφέτηση απ’ τη δεοντολογία και την ιδεοληψία. Ο εδραίος πραγματισμός του (το πώς είναι ο Κόσμος, όχι πώς θάπρεπε ή θα θέλαμε να είναι) στέκει στη συνείδησή μου όχι ως αφορμή για εγκλήματα, μα ως όργανο αποκαλυπτικό των καταδυναστικών μηχανισμών για πολιτείες, λαούς, έθνη, κοινωνίες, πρόσωπα. Ο Μακιαβέλλι ξεκαθαρίζει πάρα πολλά για τη λειτουργία της εξουσίας.
-Πώς προσεγγίσατε σκηνοθετικά και δραματουργικά το έργο;
Θ.Π.: Καθώς ο Ηγεμόνας δεν αποτελεί θεατρικό κείμενο, κι ούτε έχει ως πυρήνα την αφήγηση, την πλοκή ή την έκθεση ψυχικών καταστάσεων (αν και δε λείπουνε κι αυτά), διάλεξα κάποια απ’ τα 26 κεφάλαια του μακιαβελλικού κειμένου, κατά τη σχέση τους με τη σύγχρονη πολιτική-κοινωνική πραγματικότητα, όπως εγώ την εισπράττω. Ύστερα, με οδηγό το κάθε κεφάλαιο, έγραψα ένα μονόλογο, προσπαθώντας την υψηλή ρητορεία να τη μεταβάλω σ’ ακροαματικό λόγο που υποβάλλει εικόνες, χειρονομίες κ’ εσωτερικές συγκρούσεις των ίδιων των νοημάτων. Έπειτα, συνταίριαξα τους μονολόγους με μια σειρά που κάπως παρουσιάζει τη δική μου σύλληψη των εξελίξεων. Έτσι προέκυψε ο Μακιαβέλλι, ένα θεατρικό έργο, θα έλεγα, μπρεχτικής τεχνικής σε πολλά.
Στη σκηνοθεσία, εκμεταλλεύτηκα ακριβώς τις εικόνες, τις χειρονομίες και τις συγκρούσεις. «Διπλασίασα» το σκηνικό χρόνο: μπρος ο Μακιαβέλλι ως πρόσωπο σκηνικό με τη γνωστή του αμφίεση, ώστε άμεσα ο θεατής να λαμβάνει σαφές σήμα· πίσω, προβολές που παραπέμπουν στη «ροή του ορμητικού ποταμού», δηλαδή πώς ο λόγος του υποκριτή πλέει μές στην Ιστορία καί πώς στιγματίζει τον ίδιον τον άνθρωπο σ’ επίπεδο ψυχικό.
Το θεατρικό έργο κυκλοφορεί σ’ ενιαία έκδοση με τον Ηγεμόνα με δική μου απόδοση και σχόλια, απ’ τις εκδόσεις μου, ώστε ο ενδιαφερόμενος να έχει τη δυνατότητας σύγκρισης του αρχικού στοχαστικού κειμένου με το τελικό δικό μου σκηνικό.
-Το ανέβασμα παραστάσεων που βασίζονται στην ιστορία πραγματικών προσώπων, μπορεί να αποτελέσει δίκοπο μαχαίρι για έναν καλλιτέχνη;
Θ.Π.: Βεβαίως! Γι΄ αυτό κιόλας δεν προσπάθησα ν’ αναβιώσω μία προσωπικότητα, αλλά χρησιμοποιώ τη σκηνική συνθήκη και το θεατρικό πρόσωπο-προσωπείο, για να καταστήσω ευληπτότερα και πιό «ευκίνητα» τα νοήματα· επιδίωξή μου να δώσω μορφή υλική – ήχο κι όψη – σε κάτι που φαίνεται μόνο γράμμα στην αρχή -μόνο «διανοήματα» απονεκρωμένα σ’ όποιον δέν κατέχει τ’ αναγκαία. Το Θέατρο μπορεί ν’ αναδείξει σ’ ένα πλατύτερο κοινό πως ο στοχασμός δεν είναι διαδικασία ξερή, κάτι μονομερές. Τουναντίον!: Ο πραγματικός στοχασμός έχει σάρκα κι οστά, όπως φανερώνεται απ΄ τους πλατωνικούς διαλόγους, για ν’ αναφέρω ένα γνωστό παράδειγμα. Κ’ η διαλογική δομή, με την έννοια της διαλεκτικής, είναι πάντα παρούσα -ακόμα και στον δογματικώτερο στοχαστή, εφόσον είναι έντιμος και δεν βρίσκεται σε διατεταγμένη υπηρεσία...
-Ο Μακιαβέλλι ανεβαίνει για μία μοναδική παράσταση πριν την ημέρα των εκλογών. Να υποθέσω συνειδητή επιλογή;
Θ.Π.: Ο πολίτης, πολύ πριν ασχοληθεί με την όποια επί μέρους πολιτική πρόταση και θέση (πράγμα σημαντικό που δέν το αναιρώ επ’ ουδενί), οφείλει – όσο δύναται – να υποψιαστεί τη μηχανική του πολιτεύματός του και της εξουσίας που εκείνο συστήνει. Φοβάμαι ότι προσεγγίζουμε τις ριζικές πολιτικές συνθήκες ως εκ Θεού δοσμένες, ως ιερά τοτέμ και ποθητά φετίχ! Ο πολίτης, και στην κάλπη ψηφοφόρος, καλό θα ήταν να προχωρήσει βαθύτερα, να κατανοήσει, να κρίνει (δηλαδή ν’ αξιολογήσει και να ιεραρχήσει) κ’ έπειτα ας πράξει κατά συνείδησιν. Να μην προσέλθει στην κάλπη, γι’ άλλη μιά φορά ανεξέταστα. Αυτό θέλω να υπενθυμίσω με την παράσταση την προηγούμενη νύχτα των εκλογών.
-Μιλώντας για τον Μακιαβέλλι και τον Ηγεμόνα, ποιες θεωρίες του αποδέχεστε και ποιες απορρίπτετε;
Θ.Π.: Προτού αποδεχτούμε ή απορρίψουμε, πρέπει να θεωρήσουμε. Στη Δημοτική, το θεωρήσουμε τρέπεται σε θωρήσουμε, δηλαδή πρώτα βλέπουμε, εξετάζουμε, κατανοούμε. Έπειτα, βεβαίως, αποδεχόμαστε κι απορρίπτουμε. Προσωπικά, δεν έχω ολοκληρώσει την θεώρηση· οπότε, έχω πολύ δρόμο ακόμα για την αποδοχή και την απόρριψη. Παραταύτα έχω φτάσει σε κάποια συμπεράσματα: Διαβλέπω τη σχέση του τότε με το σήμερα και την εκθέτω, όσο μπορώ, στο θεατρικό έργο, στη σκηνοθεσία και την υπόκριση. Αν δήλωνα, όπως μου ζητάτε, αποδοχή ή απόρριψη, θα κατέλυα μία βασική συνιστώσα του εγχειρήματος: να θέσω το θεατή ενώπιον της προσωπικής του ευθύνης· αυτός ν’ απορρίψει ή ν’ αποδεχτεί, γιατί αυτός θα ψηφίσει, που λέγαμε παραπάνω, για τον ίδιον -όχι εγώ ως νους με το δικό του χέρι... Οι πολιτικοί κάνουνε την εργασία τους και, υπόρρητα, προσπαθούν ό,τι μόλις έγραψα, με την πειθώ τους (πώς αλλιώς;..). Εγώ δεν είμαι πολιτικός, αλλά αξιώνω πολιτικό λόγο επί της ουσίας.
-Κατά τη γνώμη σας, ποιά τα χαρακτηριστικά του ιδανικού ηγεμόνα;
Θ.Π.: Ένα βασικό «επιμύθιο» του Ηγεμόνα είναι η σχεδόν μαθηματική απόδειξη ότι δεν υφίσταται ιδανικός ηγεμόνας. Υπάρχει, προφανώς, ικανός ηγεμόνας,.. ηγεμόνας που προάγει την κατάσταση,.. ηγεμόνας που αποτελεί πηγή ανέλιξης των πραγμάτων κι όχι καταστροφής τους... Αλλά ιδανικός ηγεμόνας δεν μπορεί να νοηθεί. Είναι μια αντίφαση εν τοις όροις, αν το καλοσκεφτείτε, σχεδόν όλα τα ιδανικά. Εκείνα λειτουργούν, κυρίως, ως αφορμή ή αιτία για στάση στον Κόσμο, κίνηση και δράση, παρά ως κατηγορίες σκέψης και γνώσης κάπως βέβαιης, κάπως ελέγξιμης απ’ τον άλλο. Ίσως, ένα από τα χαρακτηριστικά του «ιδανικού» ηγεμόνα, είναι ο μή ευτελισμός της ιδιοσυγκρασίας του, δηλαδή των προσωπικών «ιδανικών» του, παρέα με την εννόηση πως ουδείς στον Κόσμο δεν υποχρεούται να συγκατανεύσει προγραμματικώς στα δικά του ιερά και όσια· για μένα εκεί βρίσκεται η κατ’ εξοχήν κατάκτηση ενός συγκεκριμένου πολιτεύματος, της δημοκρατίας στις διάφορες εκφάνσεις της: προϋποθέτει μια τέτοια αντίληψη απ’ όποιον ανεβαίνει στην εξουσία. Ο εχέφρων ηγεμόνας δεν ταυτίζει την ακόμα και ορθή του θέση με μιαν εκ των προτέρων συμφωνία από τα υποκείμενα της εξουσίας του. Η υπέρβαση αυτών των αντιμαχομένων δύνάμεων, αναδεικνύει τον ηγεμόνα που προσθέτει και δέν αφαιρεί. Εκεί, συμφωνώ απολύτως με τον Μακιαβέλλι.
Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση αναζητήστε στο: